Bibliothecaris Susanne van Rijn speelt in op de belangstelling voor thema’s zoals zingeving en godsdienstsociologie. Aan haar is de schone taak toevertrouwd om nieuwe boeken aan te schaffen, in overleg met hoogleraren en studenten. Ze doet het met genoegen. „Het is interessant om bepaalde trends waar te nemen in de vraag die er is naar boeken over bijvoorbeeld spiritualiteit en rituelen. Dat laat zien dat godsdienstwetenschappen een steeds belangrijker plaats innemen op onze universiteit. We kopen meer boeken in over religieuze bewegingen zoals wicca, Jehova’s getuigen en mormonen. Religie wordt meer bekeken vanuit een helicopterview.”

Tegelijk merkt Van Rijn dat in de leeszaal theologische boeken nog steeds veel belangstelling oogsten. „De Bijbelverklaringen staan altijd door elkaar.” Dat geeft volgens haar ook wel aan dat de studiezin van theologiestudenten groot is. „Ik heb de indruk dat theologiestudenten heel serieus studeren. Misschien dat het predikantschap hen drijft.”

Heiligen

Fluisterend en wijzend loopt de bibliothecaris langs de boekenkasten. Het is duidelijk dat de Leidse bibliotheek een protestants verleden heeft. Ze fungeerde vroeger als tegenhanger van de rooms-katholieke universiteit in Leuven. „Dit rijtje met heiligenverhalen beslaat nog geen vijftien boeken. Van de klassieken hebben we vaak edities van Erasmus, terwijl rooms-katholieke bibliotheken eerder Romeinse en Italiaanse uitgaven hebben staan. We willen wel meer boeken uit de rooms-katholieke traditie inkopen.”

Wie zoekt naar een uitgebreide christelijke dogmatiek of wie een boek van een christelijke gereformeerde ethicus wil gebruiken voor een promotie, zoekt in de Leidse collectie tevergeefs. De universiteit kent de ”duplex ordo”, waarbij de staatsopleiding en de kerkelijke opleiding gescheiden zijn.

Van Rijn: „Jaarlijks krijg ik wel een budget vanuit de Protestantse Theologische Universiteit om boeken te kopen, zodat de studenten van de predikantsopleiding een basiscollectie ter beschikking hebben.” In het aanschafbeleid richt de bibliotheek zich vooral op boeken die nodig zijn voor de –zoals dat heet– objectieve bestudering van religie.

Gulle gevers

De collectie zou nog niet de helft van haar omvang hebben zonder de nalatenschappen van gulle gevers of kerken die iets in bruikleen afstaan. Bibliotheken van bijvoorbeeld de Nederlandse Hervormde Kerk, de Bibliothèque Wallonne en het Remonstrants Seminarium beslaan een groot aantal kasten.

Die staan niet in de leeszalen. In de koele kelderkluis toont dr. Anton van der Lem, conservator oude drukken en bijzondere uitgaven, ingebonden pamfletten van remonstranten, Franse boeken van de Waalse Kerk en de Nederlandse hervormde collectie.

Van der Lem pakt Gerard Brandts vierdelige ”Historie der Reformatie”. „Van dit boek uit de zeventiende eeuw hebben we zeven exemplaren. Zo doen we het dus niet meer. Als we bij een schenking dubbelloop hebben met wat hier al staat, nemen we dat boek niet aan.”

Dat klinkt ook logisch als de conservator het aantal boeken noemt dat binnen de muren van het pand aan de Witte Singel huist: 3 miljoen ‘gewone’ boeken en 150.000 oude drukken. De gangen mogen dan lang zijn en de kasten hoog, de verzamelwoede stuit op zijn grenzen.

Aan het einde van een lange rij boeken staan nieuwe uitgaven, besteld door collega Van Rijn. „Kijk, die zijn gewild”, lacht Van der Lem, wijzend naar de reserveringskaarten tussen de boeken.

Bij de oude drukken loopt het duidelijk niet storm, gelet op het geringe aantal reserveringen. Slechts een klein deel wordt ingezien in de leeszaal bijzondere collecties, waar studenten de boeken op een kussen op tafel leggen om beschadigingen te voorkomen. „Handschoentjes zijn uit”, vertelt de conservator. „Heel wat boeken zijn door het gebruik van handschoenen juist stuk­gegaan, omdat je dan niet voelt wat je doet.”

Stromen

Een heel ander verhaal vormen internet en de digitalisering van de bibliotheek. De nieuwe mogelijkheden van het web brengen allerlei onvoorziene informatiestromen op gang. Van der Lem: „We bezinnen ons op een vrije toegang van onze informatie, auteursrechten en de presentatie aan het grote publiek. Maar de studenten blijven onze belangrijkste doelgroep. Ik help hen graag.”

Geschenk van Willem van Oranje

Prins Willem van Oranje was de founding father van de Leidse universiteit. Bij de geboorte van de universiteit, in 1575, gaf hij de Bron van alle wijsheid als geschenk: een viertalige Bijbel, die nog steeds in het bezit is van de bibliotheek.

De achtdelige Bijbel, in het Latijn, Hebreeuws, Grieks en Chaldeeuws, ligt in een gekoelde kluis achter de leeszaal bijzondere collecties. De boeken zijn fors. Het geschenk was een duurzame investering: het papier ziet er na 435 jaar nog goed uit. De universiteit bewaart het cadeau zorgvuldig.

Op de titelpagina is in het Latijn een aanbeveling geschreven: „In dit grote heelal, dat wij allen bestuderen, is niets waardiger dan de mens, in de mens niets waardiger dan de deugd, onder de deugden geen waardiger dan de godsdienst; in de godsdienst, dan het heilige Woord Gods; hetwelk, in deze acht delen volkomen begrepen, de doorluchtige en onvergelijkelijke Prins Wilhelmus van Nassouwen aan deze opgroeiende Academie als een gelukkig begin ten geschenke gaf. Eeuwig leve zijn roem, leve de School, leve de Godsdienst!”

Dit is het vierde deel in een serie over theologische bibliotheken in Nederland. Volgende week woensdag deel 5: Rotterdam.