Ze behoren geen van beiden tot de gereformeerde gezindte, raakten er door hun werk nauw bij betrokken en denken mee over de veranderde positie van orthodoxe christenen in de samenleving. Drs. José Baars en dr. ir. Jan van der Stoep: „Refo’s hebben een massief bolwerk opgebouwd, maar durven ze zich ook kwetsbaar naar anderen op te stellen?”
Van der Stoep is kerkelijk aangesloten bij de Kruispuntgemeente in Amersfoort, een missionair samenwerkingsverband dat uitgaat van de plaatselijke protestantse gemeente, de Nederlands gereformeerde kerk en de christelijke gereformeerde kerk. Hij is lector religie in media en publieke ruimte aan de Christelijke Hogeschool Ede.
Beiden verdiepen zich in de vraag hoe christenen met hun geloof en principes omgaan in een grotendeels seculiere samenleving. Baars start het gesprek met een aanval op de stelling dat refo’s wereldvreemd zijn. „Dat zijn ze beslist niet. Ze zijn juist bewust met dingen bezig. Ze weten soms beter hoe de hazen lopen dan seculiere mensen. Nergens wordt zo veel aan media-educatie gedaan als in reformatorische kring.”
Van der Stoep: „Refo’s zijn goed geïntegreerd in de samenleving. Zeker in sociaaleconomisch opzicht. Ze zitten vaak op cruciale posten. Ze hebben wel een imagoprobleem. Dat wordt gevoed door karikaturen. Die worden van buitenaf opgelegd, maar soms geven refo’s er ook zelf aanleiding toe.”
Wereldwinkel
Baars: „Ondernemers uit Genemuiden reizen de hele wereld over. Ze zijn economisch prima geïntegreerd, maar hun sociale netwerk en vrijwilligersactiviteiten zijn sterk gelieerd aan de kerk. Ze zijn bijvoorbeeld wel in de kring van Woord en Daad te vinden, maar niet bij de Wereldwinkel of Amnesty International.”
Van der Stoep: „Ook mensen die in Rotterdam-Zuid of in Wassenaar wonen, blijven vaak in hun eigen milieu hangen. Zij zijn niet beter geïntegreerd in de samenleving dan reformatorische mensen in Barneveld. Ik geloof dat een sterk ontwikkelde identiteit juist kan bijdragen aan goed burgerschap. Het bijzonder onderwijs hoeft niet per se isolerend te werken, maar kan ook een brug naar de samenleving vormen.”
Maar orthodoxe christenen ontbreken veelal in algemene besturen en organisaties, omdat ze zich daar niet thuis voelen.
Baars: „Is dat zo vreemd? Ik heb voor mijn onderzoek op de Pieter Zandt een aantal reformatorische kerkdiensten bezocht. Nogal eens hoorde ik vanaf de kansel de oproep om je verre te houden van de wereld. Strategisch gezien is dat best handig, want zo houd je de eigen groep bij elkaar.”
Van der Stoep: „Ik vind zo’n oproep principieel onjuist. Christenen worden ertoe geroepen om uit te gaan in de samenleving. Daarom snap ik in de discussie over de positie van orthodoxe christenen niet dat er wordt geroepen om een spreekbuis die namens de groep het woord voert. Het doet mij denken aan het volk Israël ten tijde van Samuël. Het riep om een sterke leider. Het volk kreeg er één, maar niet in Gods gunst.”
Effect
Baars: „Johan Polder wees in de artikelenserie op de 150.000 volwassen mensen in de refozuil. Als zij allemaal in hun eigen omgeving getuigen, wat zal dat een effect hebben. Ik verwacht daar meer van dan van een spreekbuis. Een kip legt onder luid gekakel één ei. Een zalm legt duizenden eitjes in volkomen stilte.”
Wat dan wel?
Van der Stoep: „In de eerste plaats kritische zelfreflectie. Waarom bestaan er karikaturen van orthodoxe christenen en wat kunnen zij er zelf aan doen om die weg te nemen? Daarnaast: interne toerusting. Geef mensen de middelen in handen om in de samenleving te participeren.”
En het imago dan?
„Je bouwt vooral een goed imago op door er niet al te nadrukkelijk op te letten.”
Baars: „Opvallen door jezelf te blijven, zei Fred van Lieburg in de artikelenserie. Daar ben ik het mee eens. Een sterk voorbeeld daarvan vond ik het optreden van SGP-Kamerlid Van der Vlies onlangs in het tv-programma Pauw en Witteman. Hij legde rustig en duidelijk uit waarom de SGP tegen de openstelling van winkels op zondag is.”
Van der Stoep: „Van der Vlies was zichzelf. Dat waarderen mensen. Een andere kwestie was de Netwerkuitzending over de bouw van twee grote kerken in Barneveld. Als ik dan hoor en zie dat reformatorische christenen op een negatieve, afwijzende manier voor de camera reageren, dan vraag ik me af: Is dit het getuigenis dat je wilt geven?”
Kuyperiaans
De CHE-lector is bang dat de discussie over de aanwezigheid van orthodoxe christenen in de samenleving onbedoeld leidt tot het opnieuw oppoetsen van de zuil. „Het ging in de RD-artikelen veel over profilering. Haast kuyperiaans. Wees daar voorzichtig mee. Een denktank is prima, maar dan vooral om de toerusting in eigen kring te verbeteren en als loket voor buitenstaanders om informatie over het orthodox-christelijk geloof te halen.”
Baars: „Reformatorische scholen besteden veel aandacht aan toerusting en het verdedigen van het chistelijk geloof in gesprek met andersdenkenden. Toen ik voor mijn onderzoek op de Pieter Zandt rondliep, werd daar een verkiezingsavond gehouden. Alle politieke partijen waren uitgenodigd om hun verhaal te vertellen. Jongeren uitten zich onbevangen en er was grote openheid. Tegelijk leeft in reformatorische kring het besef: welk recht heb ik, zondig mens, om anderen te vertellen hoe het zit? Dat besef werkt verlammend in het getuigenis naar buiten.”
Van der Stoep: „Getuigen is iets anders dan jezelf profileren. Onze postmoderne tijd biedt nieuwe mogelijkheden om met mensen over het geloof te praten. Als ik tien jaar geleden aan collega’s vertelde dat ik christen ben, keken ze me meewarig aan. Nu reageren ze: Joh, interessant. Hoe zit het met dit en dat in jouw geloof? Reformatorische christenen doen er verstandig aan te stoppen met hun verzuilingsretoriek en zich te bezinnen op deze nieuwe mogelijkheden.”
Magneet
Van der Stoep pleit daarbij in de interne discussie voor een nieuwe benadering van het begrip identiteit. „Zie identiteit als een magneet. Sommigen binnen de achterban zitten dicht bij de kern, anderen zitten wat verder weg. Accepteer dat van elkaar. Een magneet stoot ook af. Ook dat is legitiem; dat je opvattingen die haaks staan op je belijdenis, afwijst.”
Baars: „Leg daarbij altijd uit waarom je dingen doet of juist niet doet. Als de kern van wat je heilig is stevig genoeg is, hoef je niet zo bang te zijn voor allerlei discussies, zowel intern als extern. Soms denk ik wel eens: Mensen, lees ’s morgens voordat je je huis verlaat eerst Psalm 27. Wie God aan zijn kant heeft, hoeft niet bang te zijn, al wordt hij door een leger omringd.”
Van der Stoep: „Wees eerlijk en authentiek in je getuigenis. Andersdenkenden waarderen dat, zelfs als je erbij hakkelt en er even niet uitkomt. Doe niet alsof je overal het antwoord op weet en verzwijg ook niet dat er over sommige dingen door orthodoxe christenen verschillend wordt gedacht.”
Een groep opinieleiders gaat vrijdag 4 december spreken over de aanwezigheid van orthodoxe christenen in de samenleving. Heeft u een tip?
Van der Stoep: „De refozuil heeft nog steeds het imago van een massief bolwerk. Dat wordt letterlijk zichtbaar in plaatsen met megakerken. De drempel om daar als vreemdeling naar binnen te gaan, is hoog. De zuil was bedoeld als tijdelijke tent, maar is een permanente tempel geworden. Ga dat bolwerk alsjeblieft niet onbedoeld optuigen, maar stel je klein en kwetsbaar op. Nodig andersdenkenden uit in je keuken, om te kijken hoe het gerecht van het geloof wordt bereid. Bezin je eerst intern op deze zaken voordat je naar buiten treedt.”
Baars: „Probeer de angst voor andersdenkenden te overwinnen. Zie hen als nieuwsgierig en geïnteresseerd. En, misschien een beetje ondeugend: als je de buitenwereld wilt verrassen, laat dan eens anderen dan de bekende voormannen in donkere pakken verwoorden wat de kern van het reformatorisch geloof is. Vrouwen en jongeren eerst. Pubers stellen machtig moeilijke vragen, maar hun moeders hebben er heel wat bij de les weten te houden. Deze vrouwen hebben een verhaal dat de moeite waard is.”
Volgende week zaterdag deel 2.
