„Mijn ogen zijn gevuld met tranen”, citeert E. D. E. Bialoglowski de profeet Jeremia. Hij was er als „heel klein jongetje” bij, toen de reis via Westerbork en Amersfoort naar Bergen-Belsen voerde. „Ik herinner me het urenlange staan op de appelplaatsen, in de hitte, in de kou. Verdere highlights zal ik u besparen.”

„En toch”, zegt hij, „is het Joodse volk blijven bestaan. Wie kon tóén vermoeden dat slechts enkele jaren later de staat Israël zou herrijzen? Dat was waarlijk een goddelijk wonder.”

„En wij”, houdt Bialoglowski de vele belangstellenden voor, „zijn schuldig de fakkel van het authentieke Jodendom door te geven. Totdat de wereld eens zal moeten erkennen dat de wereld niet geschapen is om er een chaos van te maken, maar om in vrede samen te leven.”

Joden wereldwijd hielden donderdag, 26 niesan 5768, Jom Hasjoa. Op deze ”Dag van de vernietiging” herdenken zij de miljoenen slachtoffers van de naziterreur en de opstand in het getto van Warschau. In Amsterdam had de herdenking traditiegetrouw plaats achter de voormalige Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan. Vanuit dit gebouw, nu een monument, werden 60.000 tot 80.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen weggevoerd naar Kamp Westerbork, om van daaruit naar de vernietigingskampen te worden getransporteerd. Zestig- tot tachtigduizend - het is weinig meer dan 1 procent van het totaalaantal Joden dat onder het Hitlerregime werd omgebracht.

En de wereld keek toe, zegt Shosha Melkman, die een toespraak houdt namens de Joodse jongeren. Ze citeert de Joodse natuurkundige Albert Einstein, die gezegd heeft dat de wereld zal vergaan door „de mensen die toekeken en niets deden.”

Maar ook in Amsterdam keek niet iederéén alleen toe, aldus locoburgemeester mr. L. F. Asscher. Hij wijst op de 500 Joodse kinderen die „onder de ogen van de Duitsers” verdwenen uit de crèche tegenover de schouwburg. Het drie jaar geleden verschenen boekje ”Dag pap, tot morgen” vertelt hun verhaal.

De overgrote meerderheid van de Nederlandse Joden overleefde de oorlog echter niet, moet Asscher eraan toevoegen. Woonden er in 1940 nog 140.000 Joden in Nederland, 107.000 werden er gedeporteerd. En van die 107.000 kwamen er zeker 102.000 om het leven. „Wij voelen de pijn, die ons zal achtervolgen tot onze dood.”

Het is de plicht van de jongere generatie om de wereld te blijven confronteren met de Holocaust, zegt de ambassadeur van Israël, mr. H. Kney-Tal.

Zes Joodse jongeren ontsteken een fakkel. „Wij herdenken …” klinkt het zesmaal. Bij de laatste fakkel: „Wij herdenken allen die zijn gevallen voor het ontstaan en de onafhankelijkheid van de staat Israël.”

Israël, daar was 2000 jaar lang de hoop van het Joodse volk op gevestigd. De hoop, luidt het in het Hatikwa (het Israëlische volkslied), „om een vrij volk te zijn in ons land, het land van Zion en Jeruzalem - Erets tsion wieroesjalajiem.” Zestig jaar geleden ging die hoop -gedeeltelijk- in vervulling.