In Polen waren de emoties het heftigst. Overal in de hoofdstad Warschau werden zondagmorgen de klokken geluid voor herdenkingsdiensten. De St. Annakerk in het centrum kon de stroom gelovigen niet aan. Duizenden knielden buiten neer om te bidden.

De Poolse oud-president Lech Walesa zei dat hij pas zondag in staat was publiekelijk op de dood van de paus te reageren, zozeer had die hem aangegrepen. Hij vertelde hoe belangrijk de paus was geweest voor hem en zijn vroegere collega’s van de vrije vakbeweging Solidariteit. In 1979 kwam Johannes Paulus naar Polen, een jaar nadat hij tot paus was gekozen. „Hij zei tegen ons: „Wees niet bang, verander het lot van de aarde, wees sterke gelovers.” En plotseling begonnen de mensen over zijn woorden na te denken en werden ze wakker. Ze kregen de wil terug om iets te doen.” Later kwamen zo’n honderdduizend Polen voor een speciale herdenkingsdienst bijeen op het plein waar de paus 26 jaar geleden zijn historische oproep aan de Polen deed om „het aanzien van de aarde te veranderen.”

De geestelijk leider van de orthodoxe christenen, patriarch Bartholomeus van Constantinopel, prees de persoonlijke inzet van Johannes Paulus II bij het bevorderen van de dialoog tussen de twee katholieke geloven. „Paus Johannes Paulus II had het herstel van de eenheid van de christenen voor ogen en spande zich in voor de verwezenlijking daarvan”, zei Bartholomeus.

De Russische patriarch Alexy II zei dat zowel de persoon van Johannes Paulus II als zijn werk en ideeën „grote indruk op de wereld hebben gemaakt.” Tussen de Russisch-Orthodoxe Kerk en het Vaticaan wilde het na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet zo boteren en de Russische kerk heeft een bezoek van de paus aan Rusland, een vurige wens van Johannes Paulus II, altijd tegengehouden.

In Syrië zei de prominente islamitische geestelijke sjeik Salah Keftaro dat de wereld een leider heeft verloren „die dialoog en coëxistentie propageerde.” „Moslims en christenen hebben allebei de paus verloren en we voelen ons diep bedroefd door het verlies”, zei Keftaro.

De dalai lama zei in een condoleanceboodschap vanuit zijn ballingsoord Dharmsala in Noord-India dat hij de paus altijd zeer hoog heeft geacht. „Zijn ervaringen in Polen, dat toen nog communistisch was, en mijn eigen problemen met de communisten gaven ons iets gemeenschappelijks.”

De wereld heeft een kampioen van de menselijke vrijheid verloren, zei de Amerikaanse president Bush in reactie op het overlijden van paus Johannes Paulus II. „Een goede en gelovige dienaar van God is thuisgeroepen”, aldus het staatshoofd in een rechtstreeks uitgezonden verklaring vanuit het Witte Huis.

De paus was „een onvermoeibaar pleitbezorger van de vrede.” Dat heeft VN-secretaris-generaal Kofi Annan gezegd in reactie op het overlijden van de paus. „Hij was zeer bezorgd over de wereld waarin wij leven en vond net als ik dat in een oorlog iedereen verliezer is”, zei de VN-topman, die „diepbedroefd” is over de dood van de kerkvorst.

NAVO-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer roemde de paus om zijn streven naar vrede en zei dat zijn stellingname tegen het communisme hem tot een van de bepalende figuren van de twintigste eeuw heeft gemaakt.

De Europese Unie prees Johannes Paulus II als „een onvermoeibaar kampioen van de vrede” en een wereldleider die een cruciale rol heeft gespeeld bij de politieke hereniging van het Europese continent en de aftocht van het communisme. „De wereld -niet alleen katholieken- heeft een onvergetelijke geestelijk leider verloren, een verlicht kampioen van vrede en solidariteit voor allen”, zei buitenlandcoördinator Javier Solana.

In Parijs werd zaterdag een speciale grote klok van de Notre Dame 84 maal geluid, eenmaal voor elk jaar van het leven van de paus. De kathedraal bleef de hele nacht open voor gelovigen, die in groten getale toestroomden. President Chirac reageerde „met diepe bewogenheid.” Heel Frankrijk is volgens hem in rouw.

De wereld heeft een religieuze leider verloren die werd vereerd door katholieken en niet-katholieken voor zijn onbevreesde strijd voor wat hij geloofde dat goed en rechtvaardig was. Dat verklaarde de Britse premier Blair zaterdag. „Hij was een inspiratie, een man van buitengewoon geloof, waardigheid en moed”, aldus een verklaring van Downingstreet.

Paus Johannes Paulus II heeft „onze wereld veranderd” en een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van een vredig Europa, zei de Duitse bondskanselier Gerhard Schröder zaterdagavond.

In een eerste officiële reactie op het overlijden van de paus liet de Russische president Poetin weten de kerkvader te zien als „een bijzonder figuur van onze tijd met wie een heel tijdperk is te associëren.” Dat stond te lezen in een communiqué dat de persafdeling van het Kremlin in de nacht van zaterdag op zondag uitgaf. „Ik bewaar de warmste herinneren aan mijn ontmoetingen met de paus. Hij was een wijs en ontvankelijk man, open voor dialoog”, citeerde het persbureau Interfax uit de reactie van de Russische leider.

Paus Johannes Paulus II „was de grootste humanist op deze planeet”, aldus de voormalige leider van de Sovjet-Unie, Michael Gorbatsjov. „De paus was in staat niet alleen veel te bereiken voor katholieken, maar voor de hele wereld”, aldus Gorbatsjov zondag tegen het persbureau Itar-Tass.

De Israëlische premier Ariel Sharon prees de paus om het tot stand brengen van verzoening tussen de joden en de rooms-katholieken. „Johannes Paulus II was een man van vrede, een vriend van de joodse staat”, zei hij.

Het Islamitische Actiefront in Jordanië, de politieke arm van de Moslimbroederschap en de grootste oppositiepartij, zei de paus hoog te achten om zijn steun aan de Palestijnse en Arabische zaak en te hopen dat het Vaticaan de lijn van Johannes Paulus zal blijven volgen.

In Libanon gaf minister van Informatie Alie Ferzli, van Grieks-orthodoxen gezindte, radio en tv opdracht hun normale programma te onderbreken voor uitzendingen over de paus, die door de Libanese regering „de krachtigste verdediger van menselijke waarden in de wereld” werd genoemd. Kardinaal Nasrallah Sfeir van de maronitische katholieke kerk in Libanon bracht tijdens een dienst in herinnering hoe nauw de paus altijd betrokken was geweest bij de gebeurtenissen in Libanon, met name de burgeroorlog van 1975-1990.

Egypte heeft het nieuws over de dood van de paus „met grote droefheid” ontvangen, zei een woordvoerder van president Hosni Mubarak. Egypte zal een hoge delegatie naar Rome sturen om de uitvaart bij te wonen, zei hij.

De leiding van het verdreven Taliban-bewind in schreef zondag in een verklaring „onaangedaan” te zijn door de dood van de kerkvorst, maar vond zijn woorden soms wel het „beluisteren waard. We hebben geen verdriet of vreugde over de dood van de paus. Sommige dingen die hij zei over vrede en harmonie waren het overwegen waard”, aldus de verklaring.

De Iraanse president Mohammed Khatami zei dat de paus was toegewijd aan „vrede, rechtvaardigheid en rechtschapenheid” en zei dat Iran zijn dood betreurt, meldde de Iraanse radio.

In Saudi-Arabië schreef het Engelstalige dagblad Arab News dat „volgelingen van alle andere godsdiensten” om de paus zullen rouwen en moslims in het Midden-Oosten in het bijzonder.

In Zuid-Amerika, waar bijna de helft van de rooms-katholieken wonen, kondigden verscheidene landen, zelfs het communistische Cuba, een rouwperiode aan. „De mensheid zal een emotionele herinnering bewaren aan het onvermoeibare werk van zijne heiligheid Johannes Paulus II ten behoeve van vrede, gerechtigheid en solidariteit tussen alle mensen”, schreef de Cubaanse president Fidel Castro in de krant van de communistische jeugdbeweging, Juventud Rebelde. Castro stond ook stil bij het historische bezoek dat de paus in 1998 aan Cuba heeft gebracht. Hoewel Cuba na de revolutie van 1959 officieel atheïstisch werd, zijn alle verwijzingen daarnaar ruim tien jaar geleden uit de grondwet geschrapt en kunnen gelovigen sindsdien zonder problemen tot de communistische partij toetreden.

In China stond de officieel gesanctioneerde katholieke kerk ook stil bij de dood van de paus. In de Zuidelijke Kathedraal van Beijing werd gebeden en werden hymnen gezongen. „God heeft hem geroepen om te rusten in zijn armen”, zei priester Sun Shangen. „Laat ons hem nu in onze gedachten houden bij onze gebeden.” De communistische regering, die kort na haar aantreden in 1949 de banden met het Vaticaan verbrak, deed er het zwijgen toe.