Liefde is een werkwoord. Zo luidt de veelzeggende titel van het boek, geschreven door de Vlaamse seksuoloog en relatietherapeut Alfons Vansteenwegen. Verliefdheid is iets prachtigs, maar het gaat over. Wie een relatie gezellig en stabiel wil houden, zal aan het werk moeten. Inleven, incasseren, een stapje terug doen en opnieuw beginnen, het hoort er volgens de inmiddels gepensioneerde hoogleraar allemaal bij.

De boodschap die Vansteenwegen brengt, is meer dan een nuchtere constatering. Ze is ook ontnuchterend en staat haaks op de huidige tijdgeest, waarin meer dan ooit het eigen ik in het middelpunt wordt gezet. Het gaat erom wat ik voel, wat ik denk, en dat ik me kan ontplooien.

Dat doet meteen de vraag rijzen waarom er naar dit boek, dat in 1988 verscheen, nog altijd zo veel vraag is. Bijna de helft van de herdrukken stamt van na de eeuwwisseling. Het feit dat het werk wortelt in de praktijk, zal daar vast en zeker aan bijdragen. Samen met zijn vrouw begeleidde de Vlaming zo'n 3000 echtparen met relatieproblemen.

Iets kleins als het slordig omspringen met een tandpastatube kan zomaar uitgroeien tot iets heel groots

De herkenbare en soms hilarische voorbeelden doen de rest. Beeldend beschrijft hij hoe iets kleins als het slordig omspringen met een tandpastatube zomaar kan uitgroeien tot iets heel groots. Een kleine irritatie is als een schurende zandkorrel, zegt hij. Negeer je die, dan krijg je een doorligwond.

Vluchtheuvel

De relatietherapeut wijst aan waar de pijn zit, maar levert ook verrassende inzichten en overtuigende oplossingen. De kracht van Vansteenswegens boodschap, die hij nog steeds vol verve uitdraagt, is dat hij niet alleen de relatie, maar ook het individu op het oog heeft. Hij dringt aan op het inbouwen van voldoende vluchtheuvels, plaatsen waar je jezelf letterlijk of figuurlijk terugtrekt. Dat is niet verdacht maar juist normaal, betoogt de auteur. Je bent en blijft een eigen persoonlijkheid, ook al voel je je nog zo aan de ander verbonden.

Een vluchtheuvel kan een hoekje op de bank zijn waar je een poosje in een boek verdwijnt. Je kunt er ook een maken door het huis in de vroege ochtend een poosje te ‘ontvluchten’ en een ochtendwandeling te maken. Of in de avond, als de rest van het gezin al naar bed is, nog een uurtje genieten van de rust.

Juist bij het ouder worden en na pensionering is het belangrijk elkaars vluchtheuvel te accepteren. Als je continu op elkaars lip zit, neemt het belang van ruimte voor jezelf alleen maar toe. Het is goed als deze gewoonte dan al volledig is ingebed in de relatie en geen argwaan opwekt.

In een goed huwelijk weten man en vrouw een gezond evenwicht te vinden tussen zich aanpassen en verandering vragen, leerde Vansteenwegen vanuit de praktijk. Iemand die altijd ja zegt, brengt een relatie meer in gevaar dan een persoon die ook weleens nee zegt.

Van een echtpaar dat er trots op is nooit ruzie te maken, is de relatietherapeut totaal niet onder de indruk

Een echtpaar dat er trots op is nooit ruzie te maken, daarvan is de relatietherapeut totaal niet onder de indruk. Veel mensen hebben nooit geleerd een conflict op te lossen, stelt hij. Juist als je iets op zijn beloop laat, of geen nee durft te zeggen, heb je kans dat de boel op een gegeven moment ontploft. Het kan ook zijn dat er een ijzige kilte neerdaalt, die tot ver in de omgeving voelbaar is.

Huwelijk is afspraak

Een huwelijk is eigenlijk één grote afspraak, luidt zijn wat zakelijk aandoende constatering. Zie een afspraak als een gipsverband. Het kan eraf als een gewoonte sterk genoeg is om vanzelf te werken. Zorg dat afspraken helder zijn en stel duidelijke vragen, adviseert Vansteenwegen. Houd het niet bij de verzuchting dat de schuur om een opruimbeurt vraagt. Zeg gewoon: „Ik ga volgende week maandag beginnen met de schuur opruimen. Kun jij zorgen dat voor die tijd al het gereedschap is opgeborgen?”

Denk nu niet dat de Vlaamse auteur op een afstandelijke, puur zakelijke manier naar het huwelijk kijkt. Juist ook hamert hij op het tonen en uitspreken van gevoelens, meeleven met elkaar en de waarde van intimiteit. Seksualiteit in brede zin, noemt hij dat laatste. Het vraagt tijd en inzet om elkaar op al deze lagen te vinden en vast te houden.

”Liefde is een werkwoord” is verschenen in dertien talen, waaronder het Chinees. De invloed van de titel, die intussen de status heeft van een spreekwoord, reikt nog veel verder. Zelf relativeert hij alle aandacht en succes door zijn boek te beschouwen als een eenvoudige doe-het-zelfgids op het gebied van relatieproblemen. Het raamwerk daarvan is terug te vinden in een drie weken durend programma dat hij stellen die hun huwelijk willen redden in het verleden aanbood.

Het is best opvallend dat ook in christelijke kring zijn boodschap werd opgepikt en nog steeds wordt omarmd. Uit een zoektocht in Digibron, waaronder naast de archieven van het Reformatorisch Dagblad ook die van tientallen christelijke magazines en kerkelijke bladen zijn te vinden, blijkt dat het vooral de titel is die mensen inspireert, zonder dat ze daarbij diep in Vansteenwegens gedachtegoed duiken. Maar er klinkt toch ook, met name van therapeuten uit christelijke hoek, waardering over zijn werk in door.

Geloof verloren

De auteur kreeg een rooms-katholieke opvoeding, maar is zijn vertrouwen in de kerk en het geloof in God in de loop van de tijd verloren. Hij heeft geen morele bezwaren tegen echtscheiding, maar geeft er wel de voorkeur aan dat mensen bij elkaar blijven en ziet daar ook mogelijkheden toe. Dan moeten ze wel goed weten wie ze zelf zijn, wie de ander is, wat een relatie is en hoe je deze in stand kunt houden zonder jezelf te verliezen.

Vansteenwegen verlangt niet terug naar wat hij noemt het klassieke huwelijk, waarin met name de man de dienst uitmaakt en de vrouw een toch wat ondergeschikte rol speelt. Wel constateert hij dat in een modern huwelijk veel meer onzekerheid heerst over wie wat doet en waarvoor opdraait. Met frictie en ontevredenheid als gevolg.

Nuttig gereedschap

Het zal niet verrassen dat de relatietherapeut niet de Bijbelse lijn van de man als hoofd van de vrouw volgt. Desondanks heb je met zijn werk een nuttig stuk gereedschap in handen. Met de focus op wederzijds respect en de wil om elkaar tot een hand en een voet te zijn, kun je als christen goed uit de voeten.

”Liefde is een werkwoord” kun je zien als een continue aansporing om het goede te zoeken voor de ander, zonder daarin het onmogelijke van elkaar te vragen. Met die boodschap bewijst de auteur de lezer in 2025 nog steeds een grote dienst. Zijn focus op het eigene van beide partners staat daar niet mee in contrast.

Daarmee komt hij dicht bij de lijn van 1 Korinthe 13. De liefde zoekt zichzelf niet, lezen we daar. De liefde zoekt nooit zichzelf ten koste van anderen, verduidelijkt Matthew Henry in zijn Bijbelverklaring. Zodra het opkomen voor zichzelf wortelt in egoïsme, is het niet de liefde die spreekt.

Kritiek kreeg de Vlaming in de loop van de tijd ook over zich heen. Zo zou hij de kracht van liefde onderschatten of negeren. Hij herkent zich niet in dat commentaar. Je kunt liefde op twee manieren beschouwen, zegt hij erover in zijn slotwoord. Als iets wat in jezelf zit, of als iets waar je aan kunt werken.

In ”Liefde is een werkwoord” focust hij op het laatste, maar hij is de eerste om toe te geven dat dit slechts een deel is van het verhaal. Er is ook de wil om samen te leven, het verlangen naar elkaar, de gevoelsmatige en seksuele betrokkenheid, het zich diep gelukkig voelen bij elkaar. Liefde is veel meer dan een werkwoord.

God Zelf gebruikt het beeld van het huwelijk als het gaat over de verhouding van Christus en Zijn Kerk

Liefde is genade, zou ik daar nog aan toe willen voegen. God Zelf gebruikt het beeld van het huwelijk als het gaat over de verhouding tussen Christus en Zijn Kerk. Wie dat op zich in laat werken, kan niet anders dan tot de conclusie komen dat liefde iets is wat je nooit ten volle kunt doorgronden. Dan rest niets anders dan deze gift vol vreugde te accepteren en te genieten.

Die constatering neemt niet weg dat we er in deze gebroken wereld wel wat hulp en advies bij kunnen gebruiken. ”It takes a village to raise a child”, zo luidt een bekend Engelstalig gezegde. Opvoeden kun je niet alleen, daar heb je je omgeving bij nodig. Voor het in stand houden van een relatie geldt hetzelfde.

Het brengt me in gedachten bij een van de praktische lessen van Paulus, als hij aan Titus schrijft dat de oude vrouwen aan de jonge vrouwen moeten leren haar man en kinderen lief te hebben. Ook al kan dat nog zo vanzelfsprekend lijken, een steuntje in de rug kunnen ze daarbij wel gebruiken. En dat geldt niet alleen als ze jong zijn.