Het is niet zomaar wat als mensen sluipend, maar heel stelselmatig, steeds verder onder druk worden gezet. In zeven persoonlijke verhalen geeft de podcast een beeld van de impact van volledige overlevering aan de grillen van de ander, of dat nu in een liefdesrelatie of in de werksfeer is. Loskomen van zo'n dwingende persoonlijkheid is lastig. Het kan wel, maar ook na het verbreken van de relatie is de emotionele schade groot.

Gaslighting is een vorm van psychische manipulatie waarbij iemand een ander steeds meer in verwarring brengt over wat hij ziet, denkt en zich herinnert. Het kan zelfs zover gaan dat je gaat twijfelen aan je eigen verstand. „Ik maakte foto's van de berichten die hij me stuurde om hem te confronteren met zijn leugens en dan nog zei hij dat ik het me inbeeldde”, zegt de 48-jarige Sarah over de wijze waarop haar ex haar intimideerde.

Het doel van deze strategie is de ander weerloos maken, controle houden en steeds meer de regie over het leven van de ander overnemen. De term gaat terug op het toneelstuk ”Gas Light” uit 1938, waarin een man zijn vrouw manipuleert door meermaals stiekem de gasverlichting laag te draaien en haar ervan weet te overtuigen dat er niets mis is met de lamp, maar met haar verstand.

Denk niet dat met name zwakke, verlegen types vallen voor een gaslighter. De vrouwen die hun levensverhaal delen met journalist Fen Verstappen zijn duidelijk geen onzekere types, maar sterke vrouwen die je normaal gesproken niks wijsmaakt.

Gaslighting kan iedereen overkomen, zegt de 32-jarige Julia in de vijfde aflevering. Zij had al langer in haar relatie in de gaten dat ze steeds meer aan de grillen van haar partner was overgeleverd, maar om confrontaties te vermijden ging ze erin mee om het hem zo veel mogelijk naar zijn zin te maken. Op het moment dat ze een kind kregen, slaagde ze daar niet meer in. Het lukte haar niet om het huis perfect schoon en de baby rustig te houden en ze kon er niet altijd voor honderd procent voor hem zijn. De druk die hij op haar uitoefende, werd in die periode alleen maar groter, terwijl zij lichamelijk en emotioneel juist steun nodig had.

In vijf van de zeven interviews gaat het over een vrouw die te maken heeft met een mannelijke gaslighter. Vaak binnen een relatie, maar ook op het werk en soms zelfs allebei. Die verwevenheid tussen werk en privé maakt het helemaal ingewikkeld.

Of vrouwen gevoeliger zijn voor gaslighting en door mannen bewust of onbewust als gemakkelijke prooi worden gezien, komt niet ter sprake. Het kan ook zijn dat vrouwen sneller hun verhaal doen. Het verhaal van Job en zijn zakenpartner laat zien dat ook mannen meegezogen kunnen worden. In de laatste uitzending staat een lesbische relatie centraal.

Iemand die incidenteel druk op je uitoefent of graag zijn zin doordrijft, is daarmee nog geen gaslighter

Verstappen slaagt erin de geïnterviewden overzichtelijk en met veel details te laten vertellen hoe ze langzaam maar zeker steeds dieper het dal in gingen. Bij het beluisteren is het wel belangrijk zaken in perspectief te zien. Iemand die incidenteel druk op je uitoefent of graag zijn zin doordrijft, is daarmee nog geen gaslighter. Kenmerken van feiten verdraaien, stelselmatig kleineren en de sociale leefomgeving beperken horen er ook bij.

Waardevol is in dat verband het commentaar dat psycholoog en gaslighting-expert Alice Vlottes meerdere malen per interview als intermezzo geeft. Ze reflecteert op de geschetste situatie, wat ook helpt om je eigen situatie onder ogen te zien, of als je een nietpluisgevoel hebt bij iemand in je omgeving.

Tegelijkertijd met het verschijnen van de podcastserie lanceert Psychologie Magazine de onlinetraining ”Bescherm jezelf tegen gaslighting” (59 euro), waarin Vlottes je leert gaslighting te herkennen en eraan te ontsnappen. Want dat is mogelijk, daarvan getuigen de podcasts gelukkig ook.

Beluister de podcast hier.