Aanvankelijk leek Frans Timmermans het perfecte profiel te hebben voor de leider van een groen-rode fusiepartij. Toch zou hij lange tijd niet uit de verf komen als oppositieleider. Het thema migratie domineerde het debat en bleef dat doen.

Zelfs de onbewust onbekwame Asiel- en Migratieminister Faber kon GroenLinks-PvdA geen wind in de zeilen geven. Integendeel, de verlegenheid met het thema werd zo groot dat Timmermans zich gedwongen zag tot een koerswijziging, waarbij het taboe van migratiebeperking werd doorbroken. Dit tot afgrijzen van zijn groen-linkse achterban, zonder dat hij het interne verzet van Rood Vooruit kon smoren.

Wie naar Timmermans’ loopbaan kijkt, ziet Oekraïne en Rusland als een opvallende constante. Als het kabinet zou vallen over ”ReArm Europe” –het Brusselse plan, gesteund door premier Schoof en de VVD, om grootschalige Europese defensie-investeringen te doen, deels gefinancierd door gezamenlijke schulduitgifte– en de verkiezingen gaan over Europa, oorlog en vrede, dan kan het zomaar zijn dat juist de afgeschreven Timmermans de gedroomde kandidaat-premier van de nieuwe fusiepartij blijkt.

Een leider is in veel gevallen het product van het moment

Die verbinding begint niet in Brussel of Den Haag, maar in Moskou. In 1991, toen Timmermans als diplomaat werkzaam was op de Nederlandse ambassade in Rusland, ontmoette hij voor het eerst Vladimir Poetin, destijds plaatsvervangend burgemeester van Sint-Petersburg.

Dit moment kan in de toekomst wel eens een historische lading krijgen: de jonge Russische bestuurder die later de sterke man van het Kremlin zou worden en de Nederlandse diplomaat die decennia later als minister, Eurocommissaris en mogelijk premier de confrontatie aangaat met datzelfde Kremlin. Het is een script dat zichzelf schrijft.

Timmermans' entree op het hoogste diplomatieke podium viel samen met een sleutelmoment in de relatie tussen Europa en Rusland: de ramp met vlucht MH17 in 2014. Als minister van Buitenlandse Zaken werd Timmermans wereldberoemd met een toespraak in de VN-Veiligheidsraad, waarin hij de verontwaardiging over het neergehaalde toestel op gepassioneerde wijze neerzette en Rusland ter verantwoording riep. Deze gebeurtenis markeerde het begin van een langdurige betrokkenheid bij het Oekraïnedossier.

Als Eurocommissaris en later vicevoorzitter van de Europese Commissie bleef Timmermans zich inzetten voor het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne, dat in 2016 door Nederland per referendum aanvankelijk werd verworpen. Timmermans’ rol in de ratificatie van dit verdrag, ondanks de uitkomst van het referendum, benadrukte zijn vastberadenheid om Oekraïne dichter bij Europa te brengen.

Nu Oekraïne voor zijn voortbestaan en toekomst in Europa vecht, heeft Timmermans de kaarten in handen om zich te presenteren als een premier die op het juiste moment de juiste geopolitieke en inhoudelijke keuzes kan maken. Hij staat in de startblokken, klaar om zich te verhouden tot leiders als Friedrich Merz en Emmanuel Macron. Of dat ook voor Bontenbal, Yesilgöz of Jetten geldt, is maar zeer de vraag.

Defensie-investeringen zijn voor progressief Nederland geen taboe meer

De actualiteit benadrukt niet alleen de blijvende relevantie van de thema's die Timmermans' carrière hebben bepaald, maar ook hoe de geschiktheid voor het premierschap vaak meer afhankelijk is van de omstandigheden dan van objectieve criteria. Een leider is in veel gevallen het product van het moment.

Defensie-investeringen zijn voor progressief Nederland geen taboe meer, nu de vijand als een onderdrukkende tiran de kaart van Europa dreigt te hertekenen en in lidstaten met bondgenoten als Orbán, Fico en Wilders rechtsstatelijke waarden via de stembus ondermijnt. Uitspraken uit het Witte Huis versterken het patriottische gevoel ten gunste van Europese eenwording.

Ironisch genoeg zijn het juist linkse partijen die de rechtse partijen ertoe aansporen om verantwoordelijkheid te nemen voor nationale veiligheid, terwijl de wapenindustrie nog maar kortgeleden als het grote kwaad werd gezien.

Mocht het kabinet op een later moment alsnog vallen over steun aan Oekraïne, dan komt de man die een groot deel van zijn carrière aan dat land wijdde opnieuw in beeld als een serieuze kanshebber.

De auteur is politicoloog.