„Nee, liever geen naam in de krant.” PAS-melders zijn slachtoffers van falend stikstofbeleid van de overheid, waardoor ze zonder natuurvergunning zitten. Dat komt doordat de Raad van State in 2019 het toenmalige Programma Aanpak Stikstof (PAS) buiten werking stelde. Ze zijn beducht om zich in de kijker te spelen. Want voor je het weet, heeft milieuactiegroep MOB van Johan Vollenbroek het op je gemunt.

MOB, dat staat voor Mobilisation for the Environment, heeft bij provincies al zo’n honderd handhavingsverzoeken ingediend. Via de rechter proberen de activisten gedaan te krijgen dat het ministerie van Landbouw de adressen van alle PAS-melders vrijgeeft.

Op 1 maart 2025 loopt een driejarig legalisatieprogramma af, waar de overheid zichzelf bij wet aan heeft verbonden (zie kader ”Bisschop: Overheid faalt opnieuw”). Alle aanvankelijk meer dan 2500 PAS-melders hadden nu een geldige vergunning moeten hebben. Door gebrek aan stikstofruimte en door juridische strubbelingen is dat met slechts acht bedrijven gelukt. Honderden andere vielen om diverse redenen af. Nog 1959 bedrijven staan in de wachtrij.

Schrijnend

Schrijnende verhalen zijn het. Neem boerin Ten Pierik („nee, geen voornaam alsjeblieft”), die in januari bij Provinciale Staten in Overijssel haar verhaal deed. De weduwe, die samen met haar zoon een melkveebedrijf runt, vertelde hoe de onzekerheid aan haar vreet: „Ik heb er slapeloze nachten van, en hartkloppingen. Mijn zoon zie ik stiller en stiller worden. Hij gaat, zoals zo veel boeren doen, nog harder werken en steekt de kop in het zand.”

Van andere boerinnen hoort Ten Pierik dezelfde klachten. „Soms zelfs nog heftiger, zoals overspannenheid die kan uitmonden in relatieproblemen en zelfs zelfdoding.”

Het familiebedrijf gaat door een diep dal. Investeren in de toekomst is er niet meer bij. „Ga maar eens naar de bank voor een financiering. Als je zegt dat je PAS-melder bent, sta je zo weer buiten.” Intussen blijven de rekeningen van de adviseur en de jurist binnenkomen. „Ons bedrijf staat al jaren stil. Iedere ondernemer weet dat stilstand achteruitgang is.”

De boerin vertelde de Statenleden dat ze aanvankelijk boos was. „We hadden toch aan alle voorwaarden voldaan? En we waren een gewoon familiebedrijf, we hebben helemaal geen groot aantal koeien. Nu is er meer berusting en ongeloof. Hoe is het mogelijk dat zo’n kleine actiegroep ons mooie bedrijf, onze prachtige bedrijfstak en eigenlijk een heel land in gijzeling neemt?”

Schaamte

Een melkveehouder uit het Overijsselse Kamperveen, die anoniem wil blijven, zegt tegen het Reformatorisch Dagblad dat hij „niet zozeer bang is” voor MOB. „Maar ik heb geen idee wat voor gevolgen het kan hebben als ik met mijn verhaal naar buiten treed. En ik ben ook niet trots op de situatie waar wij nu in zitten. Ik schaam me er op een bepaalde manier voor, al weet ik dat ik er geen schuld aan heb.”

De nog jonge boer –veertig jaar, getrouwd en met twee jonge kinderen– bouwde in 2012 een nieuwe stal voor zijn 65 melkkoeien. „Door de uitspraak van de Raad van State in 2019 werd ons bedrijf opeens illegaal. Van het ene op het andere moment zaten wij in onzekerheid.”

Net als boerin Ten Pierik vindt hij dat het ergste. „Ik snap dat een oplossing niet eenvoudig is, maar ik zou zo graag weten waar ik aan toe ben. En nu wil de politiek de zaak nog eens drie jaar vooruitschuiven.”

De boer doelt op een actie van landbouwminister Wiersma. Zij werkt aan een wijziging van de Omgevingswet om de legalisatieperiode met drie jaar te verlengen, tot 1 maart 2028. Deze wetswijziging ligt sinds vorige week voor een spoedadvies bij de Raad van State.

De veehouder uit Kamperveen kreeg een paar weken terug een paar ambtenaren van de provincie op bezoek. Die vroegen hem het hemd van het lijf. Technische onderwerpen als weidegang en het ureumgehalte in de melk stonden op het lijstje, maar ook vragen van een heel andere orde. „Hoelang ik op het bedrijf zit en welke emotionele waarde het voor me heeft”, herinnert de veehouder zich. „Volgens mijn adviseur proberen ze in beeld te krijgen wie ze misschien niet hoeven te vergunnen.”

Jaap Majoor, eigenaar van een landbouwmechanisatiebedrijf in Laag Zuthem, kent meerdere PAS-melders, die ook anoniem willen blijven. In de eerdergenoemde Statenvergadering vertelde hij namens een van hen over de impact op diens gezin.

„Gevoelens van machteloosheid, verlies van vertrouwen in de overheid en in de toekomst van ons bedrijf wisselen elkaar af. Het voelt als een groot onrecht, waar we niets tegen kunnen doen. We hebben ons aan alle regels gehouden en nu overkomt ons dit”, aldus Majoor namens de veehouder.

Die benadrukte ook de mooie kant van zijn vak. „We zien onszelf als bescheiden rentmeester van een klein stukje aarde. We willen dit graag doorgeven aan de volgende generatie. Wat komt er van onze streek en het landschap terecht als alle boeren verdwenen zijn?”

Ondergrens

Minister Wiersma heeft een tweede pijl op haar boog: verhoging van de ondergrens voor de met een model bepaalde stikstofneerslag waarbij geen natuurvergunning nodig is. Wiersma wil die verhogen van 0,005 mol per hectare per jaar (wat overeenkomt met 0,07 gram op een stuk grond ter grootte van anderhalf voetbalveld) naar 1 mol (14 gram). Wetenschappelijk is dat volgens haar verantwoord.

Bij een grens van 1 mol zouden de meeste PAS-melders meteen vrijuit gaan. Het kan echter nog wel anderhalf jaar duren voordat het zover is, aldus Wiersma. Een proefproces moet duidelijk maken of de nieuwe grens standhoudt bij de rechter.

Statenlid Adam Bakker van Overijssel Vooruit wil daar niet op wachten. Hij heeft een initiatiefvoorstel ingediend om de PAS-melders langs een alternatieve route te legaliseren: de zogeheten ADC-toets.

De ADC-toets is een soort laatste mogelijkheid voor overheden om onder strikte voorwaarden voor een bepaald project een vergunning te verstrekken.

Die voorwaarden zijn: er is geen alternatieve oplossing, er zijn voor het project dwingende redenen van groot openbaar belang en er worden compenserende maatregelen getroffen om schade aan de natuur te voorkomen.

Tot nu toe is deze aanpak alleen gebruikt voor grootschalige infrastructurele projecten, zoals de verbreding van snelwegen en de aanleg van een haven voor de binnenvaart. Gedeputeerde Staten van Overijssel zien er nog geen haalbare oplossing voor de PAS-melders in, maar Bakker houdt vol.

Bakker stelt dat een vorige week gepresenteerd rapport van advocatenkantoor Houthoff juridische onderbouwing biedt voor inzet van de ADC-toets. Dat rapport, gemaakt in opdracht van boerenorganisatie LTO, levert diverse handvatten om de verlening van natuurvergunningen weer op gang te krijgen. Die ligt nagenoeg stil sinds een uitspraak van de Raad van State in december. Die uitspraak legde het zogeheten intern salderen aan banden, dat is het wegstrepen van stikstofruimte uit een oude vergunning voor een nieuwe activiteit.

Overigens hoeven PAS-melders niet bang te zijn dat de provincies nu meteen gaan handhaven. Dankzij een andere uitspraak van de Raad van State mogen ze daarmee wachten tot halverwege dit jaar.