De roof van een zuiver gouden helm in Assen vorige maand deed flink wat stof opwaaien. Met name in Roemenië liepen de emoties hoog op. Begrijpelijk: zijn nationale kunstschat was geroofd. Nederland stond in zijn hemd. Zelfs premier Dick Schoof werd erbij betrokken om de schade te beperken. Nog altijd is de helm niet boven water. Nederland ondervond hoe pijnlijk het verlies van cultureel erfgoed kan zijn.

Ik moest daaraan denken toen vorige week bekend werd dat Nederland geroofde Benin Bronzen teruggeeft aan Nigeria. De 119 kunstvoorwerpen, ooit geroofd door de Britten uit het Koninkrijk Benin (in het huidige Nigeria), bestaan onder meer uit plakkaten, hangers en figuren.

Dit is niet zomaar een symbolisch gebaar. Erfgoed wordt ook wel de ziel van een cultuur genoemd. Minister Eppo Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verwoordde het treffend: „Erfgoed is essentieel voor het vertellen en beleven van de geschiedenis van een land en gemeenschap. De Benin Bronzen zijn daarom onmisbaar voor Nigeria; het is goed dat ze teruggaan.”

Critici roepen in dit soort situaties dat Nederland zichzelf onnodig schuldig verklaart en een aangepraat schuldgevoel wil afkopen. Of we geven waardevolle objecten wel heel makkelijk weg. PVV-politicus Martin Bosma –inmiddels Kamervoorzitter– sprak in 2023 van een „uitverkoop”. „Iedereen met een politiek correct klaagverhaal kan een kunstvoorwerp uit een museum komen afhalen. Gratis en voor niets.”

Natuurlijk, het eigenaarschap en de roof moeten aantoonbaar zijn. Maar opmerkingen zoals die van Bosma gaan wel heel makkelijk voorbij aan de waarde van cultureel erfgoed. Nederland heeft vorige maand gemerkt wat het verlies daarvan teweegbrengt. Na de roof van de historische gouden helm van Cotofenesti uit het Drents Museum rees Roemenië op in nationale verontwaardiging. Een Roemeense journalist vergeleek de diefstal met het verliezen van de Nachtwacht.

De teruggave van roofkunst moet niet worden gezien als een zwaktebod

Die emotie, dat gevoel van verlies, ervaren Afrikaanse landen al eeuwenlang. Koloniale machten plunderden stelselmatig waardevolle kunstwerken en stelden ze tentoon in Europese musea, alsof ze daar thuishoorden.

De Benin Bronzen bijvoorbeeld zijn in 1897 buitgemaakt bij een strafexpeditie door de Britten, waarbij het paleis van de koning van Benin werd platgebrand.

Steeds meer Europese landen erkennen dat het bezit van zulk soort roofkunst onhoudbaar is. Duitsland sloot in 2021 een overeenkomst met Nigeria, en het Britse Horniman Museum gaf eerder al Benin Bronzen terug. Olugbile Holloway, directeur-generaal van de Nigeriaanse Nationale Commissie voor Musea en Monumenten, hoopt dat goed voorbeeld goed doet volgen. Want Europese musea liggen nog vol met objecten waar op z’n minst een geurtje aan hangt.

De teruggave van roofkunst moet niet worden gezien als een zwaktebod. Het is juist een kans om het verleden eerlijk onder ogen te zien en banden met andere landen te versterken. Het teruggeven van gestolen erfgoed is, simpelweg, de juiste keuze.

__