Over geen enkel onderwerp zijn de twee grote Duitse kerken –de Katholische Kirche en de Evangelische Kirche (EKD)– het zo eens als over de afwijzing van extreemrechts. In februari 2024 schrijft de Duitse bisschoppenconferentie dat de AfD voor christenen onverkiesbaar is. Kort daarna sluit de EKD zich bij die stellingname aan.

Waarom staan kerken zo afwijzend tegenover de partij? „In de eerste plaats omdat ze door het Saksische bureau voor de bescherming van de grondwet als extreemrechts wordt beschouwd, in andere delen van het land als ”mogelijk extreemrechts”. Dat moet heel serieus worden genomen”, zegt Bilz in zijn kantoor op vijfhoog in het centrum van Dresden.

De landsbisschop –getrouwd en vader van drie volwassen kinderen– vindt de partij ook vanuit theologisch perspectief geen optie. „Menselijke waardigheid vormt het uitgangspunt van het christelijk geloof. Zo zegt Paulus in Galaten 3:28 dat het niet relevant is tot welke natie iemand behoort, welk geslacht iemand heeft of welk geloof hij aanhangt. Daarom mag er geen onderscheid gemaakt worden.”

Vreemdelingenliefde

Bilz gelooft wel dat het belangrijk is dat mensen in naties leven, maar dat mag er niet toe leiden dat ze hun eigen land belangrijker vinden dan andere naties en deze daarom devalueren. „Dat doet de AfD wel. Daarom geloof ik dat de partij onverenigbaar is met het christelijke mensbeeld.”

Adam, christen, lid van de AfD en plaatsvervangend federaal voorzitter van de vereniging Christen in der AfD, ziet dat heel anders. De advocaat noemt het in zijn kantoor in Berlijn –op loopafstand van de Brandenburger Tor– „onbegrijpelijk” dat de partij als extreemrechts wordt bestempeld.

„Ons wordt verweten de menselijke waardigheid met voeten te treden. Maar naastenliefde betekent in de eerste plaats dat je opkomt voor de medemensen in de directe omgeving en dat je hen helpt in het dagelijks leven. De mensen in Duitsland dus.”

Het betekent volgens Adam –eveneens vader van drie kinderen– dan ook niet dat het land verplicht is alle migranten op te nemen. „Naastenliefde is absoluut iets anders dan vreemdelingenliefde. Je kunt wel willen dat het met alle mensen op aarde goed gaat, maar dat is onmogelijk. We kunnen simpelweg niet alle problemen in de wereld oplossen.”

Aanslagen

De jurist durft niet uit te sluiten dat er binnen de AfD mensen zijn die xenofoob zijn, bang zijn voor vreemdelingen of die haten. „Maar het basisprogramma van de partij verzet zich daar absoluut tegen. En als christen zeg ik dat er godsdienstvrijheid moet zijn. Daarom mag ook de islam bestaan. Dat betekent echter niet dat we niet kritisch mogen zijn. In een land met joods-christelijke wortels hoeven we ons niet te onderwerpen aan de moslims. Dat is wel wat er gebeurt.  Ze vormen gemeenschappen met eigen normen en waarden en integreren nauwelijks. Daar heb ik moeite mee.”

Ook de aanslagen die Duitsland treffen moeten het land een spiegel voorhouden, vindt de advocaat. „Het meest recente incident vond plaats in München. De dader riep „Allahoe akbar” en had zich als islamist kenbaar gemaakt. En ook bij de andere terreurdaden ging het om asielzoekers met een islamitische achtergrond. Moeten we dat maar laten gebeuren?”

Bilz beaamt dat het belangrijk is om te zorgen voor de interne en externe veiligheid. „Dat is een kerntaak van de staat. Maar ik vind het ongepast om te concluderen dat we dan maar geen vluchtelingen meer in ons land moeten opvangen. Het is ook verkeerd om uit onmenselijke aanslagen conclusies te trekken over de islam als geheel. Populistische partijen grijpen deze gelegenheid alleen maar aan om hun eigen agenda na te streven.”

Angela Merkel

Vinden kerken dan dat alle migranten met open armen ontvangen moeten worden? Bilz: „Mensen verlaten hun thuisland niet zonder nood. Lees Leviticus maar. Daar staat dat de vreemdeling behandeld moet worden als een oorspronkelijke inwoner. Het volk Israël verbleef uit noodzaak ook vele jaren in een vreemd land, in Egypte.”

Wel moet je kijken naar wat een land aankan, vindt de landsbisschop. „Daarom pleit ik voor een middenweg tussen menselijkheid en orde. Maar wat ik nu zie gebeuren, is dat er een stemming wordt opgebouwd en versterkt tegen mensen uit andere landen of migranten, vooral rond de verkiezingen. En daar kan ik niet achter staan.”

Adam vindt het nu juist het moment. „Het is heel simpel. Duitsland moet geen dingen dulden die in strijd zijn met de wet. Als hier migranten zijn die zich niet aan onze regels houden, moeten ze worden uitgezet. Dat gebeurt in andere landen ook. De politiek moet daar aandacht voor vragen. Dit is hét moment om een andere koers te kiezen.”

Voor de jurist is AfD ook om een andere reden dé partij voor christenen. „Ik spreek uit ervaring. Ik ben meer dan dertig jaar lid geweest van de christendemocratische CDU, maar ik kon me niet meer in haar koers vinden. De partij richtte zich steeds meer op Europa. Daar ben ik geen voorstander van. Maar belangrijker nog: ze is ook steeds ruimer over christelijke waarden als abortus, euthanasie en gezin gaan denken. Onder Angela Merkel is de partij me vreemd geworden.”

Neonazi’s

Een voorbeeld dat de advocaat noemt, is de goedkeuring over het homohuwelijk en het zogenaamde ”patchworkgezin”, een gezin waarvan ten minste één ouder kinderen heeft die geen biologische verwantschap hebben met de partner. „Voor de CDU is dat nauwelijks nog een probleem, maar ik hecht –net als de AfD– veel waarde aan een traditionele familiepolitiek. Dat betekent niet dat ik mensen met een andere visie veroordeel, maar voor mij persoonlijk is dit belangrijk.”

Bilz erkent dat het partijmanifest van de AfD waarden bevat die voortkomen uit het christelijk geloof, waaronder de waardering voor het gezin. „Toch heb ik ook daar mijn vragen bij. De AfD benadrukt bijvoorbeeld dat een gezin uit vader, moeder en eventueel kinderen bestaat en vertegenwoordigt daarmee een zeer traditioneel beeld van het gezin. Maar partijleider Alice Weidel leeft zelf met een vrouw samen en heeft ook gezegd dat iedereen de vrijheid moet hebben om te leven zoals hij of zij wil. Hoe geloofwaardig is de partij?”

De landsbisschop maakt zich ook grote zorgen over de banden met fascisten en neonazi’s. „Ze vinden een plaats in de partij, krijgen een podium en mogelijkheden om hun invloed uit te oefenen.” Volgens Adam is de AfD juist uiterst zorgvuldig in het toelaten van haar leden. „Zoals gezegd maakte ik zelf jarenlang onderdeel uit van de CDU. Daar diende ik een lidmaatschapsverzoek in en een paar dagen later was het geregeld. Bij de AfD duurt de toelatingsprocedure veel langer. Dat proces duurt tot wel zes maanden en voor iemand wordt toegelaten krijgt hij of zij een gesprek waarin wordt gevraagd of radicale ideeën worden afgewezen. Dat geldt dus ook voor neonazi’s.”

Amerika

Dat een deel van de Duitsers en AfD-stemmers van de schuldcultuur af wil, zegt Adam te snappen. „Persoonlijk denk ik dat ook weleens. Verder wordt bijvoorbeeld gezegd dat de leus ”Alice für Deutschland” van de nazi-slogan ”Alles für Deutschland” is afgeleid. Maar als jurist zeg ik: het is helemaal geen slogan van de nationaalsocialisten. De leus werd ook door anderen gebruikt, opvallend genoeg vooral door SPD-verenigingen in de Weimarrepubliek. Ook door de SA, maar die paramilitaire organisatie werd al in 1934 door de nazi’s zelf min of meer ontmanteld.”

Is het eigenlijk wel democratisch om een partij uit te sluiten? Bilz: „Het volk kiest en als dat de extreemrechtse partij is, dan mag je dat misschien niet negeren. Aan de andere kant denk ik dat overal waar rechts-populistische of zelfs extreemrechtse regeringen opstaan, de democratie wordt omgevormd. Dat zie je in Turkije en nu ook in Amerika. De media komen onder druk te staan, het rechtssysteem wordt gereorganiseerd en ‘eigen mensen’ krijgen sleutelposities in handen. Om die reden vind ik het toch noodzakelijk om de partij de toegang tot de regering te ontzeggen.”

Adam hoopt vanzelfsprekend dat de AfD zondag de grootste wordt. „In verschillende peilingen staan we nu op 21 procent; een Amerikaans peilbureau schat ons zelf op 25 procent. Partijen sluiten ons nu uit, maar dat gebeurde in de jaren zeventig en tachtig ook bij de Groenen. Misschien krijgen we wel sneller een AfD-regering dan velen denken. Is het niet nu, dan wel na de volgende Bondsdagverkiezingen.”