Hoe psychische klachten ontstaan, wat een ”psychische stoornis” nu precies is, hoe een behandeling nu leidt tot afname van lijden, het blijft een geheim. Dat veel studeren mij niet verder heeft gebracht dan de ontnuchterende constatering dat mijn begripsvermogen tekortschiet, schrijf ik met vrijmoedigheid niet op conto van mijn beperkte intellectuele capaciteiten. Ons (mentale) leven is dusdanig complex dat het menselijk kennen (vooralsnog) op zijn grenzen stuit.

Ons (mentale) leven is dusdanig complex dat het menselijk kennen (vooralsnog) op zijn grenzen stuit

Aangedreven door een cocktail van frustratie, drang tot begrijpen, controle, beheersen en wens tot helpen van onze lijdende medemens, doen we allerlei pogingen tot het ordenen van klachten in ”stoornissen”, worden er miljarden besteed aan farmacologisch onderzoek naar hersenbeïnvloeding en komen traag doch gestaag nieuwe psychologische behandelmethodes op de markt. De maatschappelijke kosten van al dit gezwoeg lopen in de miljarden. Nu wil ik natuurlijk niet al te somber doen. Er is de laatste decennia enorm veel kennis opgedaan over het brein. Echter, de relevantie van deze kennis voor de behandeling van mensen met psychische klachten is zeer beperkt.

Er is ook een andere kant aan dit verhaal. Ons fundamenteel tekortschieten in het doorzien en begrijpen van de complexiteit van ons leven maakt ook bescheiden en kan in mijn beste momenten leiden tot toenemende verwondering. Bescheidenheid creëert ruimte, ruimte om samen met de lijdende medemens te zoeken naar een weg om te gaan in het leven. „Ik weet ook niet precies waar u het meest bij gebaat bent, maar laten we samen zoeken naar een begaanbare weg.” Zó kunnen mooie dingen gebeuren, wordt meer innerlijke ruimte ervaren, worden depressie en angsten doorbroken, krijgen traumatische gebeurtenissen een plek. Hoe dat precies werkt, weet ik niet. Wél zie ik dat het gebeurt.

Onlangs las ik een uitspraak van Efrem de Syriër, kerkvader uit de 4e eeuw, over het opdragen van Christus in de tempel (Lukas 2). „Zodra Simeon het Kind in zijn armen optilt, wordt Simeon door het Kind opgetild naar de hemel”, schrijft Efrem. Efrem  verwijst hier naar de eucharistie (het avondmaal). Simeon tilt het Brood des levens en wórdt erdoor opgetild. Ik zie hier een beeld van de kerk in: de kerk schept de ruimte waarbinnen dwalende mensenkinderen wórden opgetild door de Geest van Christus, een beweging uit God tot God.

Waarom nu deze uiteenzetting? Vanuit mijn diepe overtuiging dat het leven één is, geloof ik dat er op alle plekken in het leven waar ”het goede gebeurt” sprake is van deze beweging uit God tot God.

Zoals de kerk de ruimte biedt waarbinnen ”het heilige gebeurt”, zo gaat het in zekere zin ook in de spreekkamer. Creëer ik niet vooral een ruimte waarbinnen het herstel –in wat voor zin dan ook– plaats kan gaan vinden? We kunnen deze ruimte de therapeutische relatie noemen, waarbinnen de hulpverlener de patiënt ontmoet. Daarbinnen gebeurt het. Ik zet mijn psychotherapeutische vaardigheden, medicamenten en wat voor behandelmethodes er maar zijn in. Maar wát er precies gebeurt, weet ik niet. Ik weet wél dat het gaat om heling en dús om het onnavolgbare werk van de Heilige Geest.

Zo kan ik met verwondering en dankbaarheid vervuld raken als ik hoor dat de suïcidale gedachten weg zijn, de donkerheid en zwaarte van de depressie hebben plaatsgemaakt voor licht, kleur en ruimte. Ja, óók als ik hoor van een patiënt dat zijn ”stemmen” hem nu niet meer afhouden van Bijbelstudie en gebed!

Hulpverleners lossen geen problemen op. Ze creëren alleen een ruimte waarbinnen ze de ander helpen zich uit te drukken, gedachten en gevoelens te onderkennen, remmingen te onderzoeken. Zodat de benauwende schaamte en het meedogenloze ”moeten” kunnen worden doorbroken in een ontmoeting gekarakteriseerd door hoop, vertrouwen en liefde.

Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest.

De auteur is psychiater.