De in 1933 in Amsterdam geboren Bolkestein ging in 1978 namens de VVD de Kamer in, na een carrière bij Shell. Hij was in de jaren tachtig staatssecretaris van Economische Zaken in het eerste kabinet-Lubbers. Na een korte terugkeer in de Tweede Kamer werd hij minister van Defensie. In 1990 volgde hij Joris Voorhoeve op als partijleider van de VVD.

Bolkestein stond vooral bekend om zijn rol in het eerste paarse kabinet: Kok I. Als VVD-leider ging hij de Kamer in, waar hij de liberale fractie leidde. Hij was scherp op het kabinet en voer een rechtse koers. Zijn kritische opstelling tegen het paarse kabinet (van PvdA, VVD en D66) leverde de VVD bovendien verkiezingswinst op. Overigens speelde Bolkestein ook een belangrijke rol bij de moeizame totstandkoming van dat historische kabinet, zonder de christendemocraten.

Bolkestein bezigde voor zijn tijd relatief conservatieve standpunten. Hij werd ook als pionier gezien: begin jaren negentig kaartte hij problemen met integratie van minderheden aan, en startte daarmee het debat over dit onderwerp. Hij vond ook dat de islam moeilijk te verenigen is met westers liberalisme. Later verzette hij zich tegen de groeiende invloed van de Europese Unie.

Bolkestein had verder een opmerkelijke werkwijze: ook in zijn tijd als politicus schreef hij veel opiniestukken die de politieke agenda voor een deel bepaalden. Hoewel hij zichzelf niet graag zag als intellectueel, werd hij door anderen wel zo genoemd.

De nacht van 4 op 5 mei 1997 werd de ‘Nacht van Bolkestein’ genoemd. Als coalitiefractie verzette de VVD zich tegen uitbreiding van de NAVO in Midden- en Oost-Europa. De liberalen vonden dat er niet aan genoeg voorwaarden was voldaan. Via een motie stelde Bolkestein voor dat de NAVO alleen mag uitbreiden onder strenge voorwaarden. Daarmee deelde de liberaal een tik uit aan het paarse kabinet, inclusief partijgenoot Voorhoeve, destijds minister van Defensie. De motie haalde geen meerderheid.

Vlak voor het einde van de eeuw werd Bolkestein Eurocommissaris, verantwoordelijk voor de interne markt en fiscale zaken. Hij bekleedde deze functie tot november 2004. Door zijn inspanningen voor de Europese vrije markt zijn er twee richtlijnen naar hem genoemd. Gezien zijn kritische uitspraken over de EU was zijn rol hierin opmerkelijk. Hij verzette zich als Eurocommissaris wel tegen Turks lidmaatschap van de Unie.