„Alles draait om geld, aandacht en clicks”
Gescheld, getreiter en gelieg maken een einde aan de ‘gezelligheid’ op sociale media. Voor de bedrijven erachter telt alleen het geld. Wat betekent dat voor de gebruikers?
Dag en nacht vechten Facebookoprichter Mark Zuckerberg, X-eigenaar Elon Musk en TikTok-CEO Shou Zi Chew met hun socialemediaplatformen om de aandacht van miljarden burgers. Zo niet op maandag 20 januari 2025: voor een keer stonden de neuzen van de techbazen in dezelfde richting. Letterlijk zelfs, want de invloedrijke –en vermogende– bazen van big tech zaten eersterangs bij de inauguratie van Donald Trump, hun blik gericht op de man die hun macht kan maken en breken.
Dat die uitdrukking geen cliché is, bewees Trump al in de dagen voor zijn beëdiging tot president van de Verenigde Staten. Door zijn toedoen ging het Chinese socialemediaplatform TikTok niet op zwart. Een week daarvoor zegde Zuckerberg de onafhankelijke factcheckers van Facebook, die controleren of berichten op het sociale medium kloppen, de wacht aan – volgens deskundigen een opzichtige poging om in het gevlij te komen bij Trump, die feitencontroles als een vorm van inmenging en censuur beschouwt.
Dat Zuckerberg inderdaad naar de gunst van de nieuwe president dingt, bleek eens te meer toen zijn bedrijf eind januari een schikking trof met de president. Na de bestorming van het Capitool, in januari 2021, had Facebook –net als veel andere technologiebedrijven– Trumps account geblokkeerd. Nu betaalt moederbedrijf Meta naar verluidt 25 miljoen dollar schadevergoeding aan Trump en krijgt de president zijn Facebookaccount weer terug.
Als de aanwezigheid van de techmiljardairs nog iets liet zien, was dat de wisselwerking tussen geld en macht. Zuckerberg, Musk en Amazontopman Jeff Bezos, samen goed voor een privévermogen van zo’n 925 miljard dollar, doneerden miljoenen dollars aan Trumps verkiezingscampagne en inauguratiefonds.
In ruil daarvoor hopen de ondernemers op gunstige regelgeving voor hun sector. Hun donaties bleven niet onopgemerkt: al voordat Trump werd beëdigd, mochten de gulle gevers langskomen voor overleg. Het bood ze de gelegenheid om te pleiten voor ruimere regelgeving en overheidssteun.
Onbetrouwbaarder
Sociale media draaien allang niet meer om gemeenschapszin en ontmoeting, constateert José van Dijck, hoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit Utrecht. „Alles draait om geld, aandacht en clicks. De algoritmes zijn erop gericht om gebruikers te trekken en vast te houden, en hun data te verzamelen om heel gerichte informatie voor te schotelen. Omdat er steeds minder onafhankelijke factcheckers en poortwachters zijn, worden de informatiestromen steeds onbetrouwbaarder.”
Dat heeft gevolgen. Het ooit zo populaire Twitter, in april 2022 overgenomen door Elon Musk –inmiddels de baas op Trumps ministerie van Overheidsefficiëntie– en omgedoopt tot X, ziet gebruikers weglopen omdat er steeds extremere onwaarheden worden verkondigd.
Dat ze afhaken, is volgens Van Dijck aan de ene kant een pragmatische keuze. Aan de andere kant spelen volgens de hoogleraar ook politieke overwegingen een rol: „Willen ze nog wel een platform gebruiken dat zo schadelijk is? En willen ze een eigenaar steunen die openlijk sympathiseert met een (extreem)rechtse politieke ideologie?”
Volgens Van Dijck groeiden de gebruikersaantallen van alternatieve platformen, zoals Mastodon en BlueSky, „flink”. Overstappen is volgens haar echter niet zo gemakkelijk. „Het wisselen van platform is bewust moeilijk gemaakt: mondiale commerciële platformen werken niet onderling, en je kunt de gegevens of de inhoud niet van het ene naar het andere platform meenemen.”
Van Dijck noemt de recente ontwikkelingen rondom het moderatiebeleid van Facebook en de wisselwerking tussen de regering-Trump en Big Tech „verontrustend”. „Ze hebben een substantiële impact op de inrichting van ons democratisch bestel – ook in Europa. De Amerikaanse en Chinese platformen zijn wereldwijd dominant en Europa heeft weinig alternatieven in de vorm van socialemediaplatformen die op publieke waarden zijn gestoeld. We hebben weliswaar stevige regulering, zoals de AVG en de Europese Digital Services Act, maar het is niet eenvoudig om die te handhaven en de regelgeving loopt altijd achter de feiten aan. Die factoren bedreigen op termijn de diversiteit en onafhankelijkheid in de media en digitale infrastructuur.”
