”Niets over Oekraïne zonder Oekraïne” was steeds het motto in Europa. En toch is dat precies wat nu gebeurt. Na gesprekken met zijn Russische collega Vladimir Poetin en zijn Oekraïense ambtgenoot Volodymyr Zelensky zei de Amerikaanse president Donald Trump woensdag dat de onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog „onmiddellijk” starten. Onderhandelaars zullen elkaar volgende week in Saudi-Arabië ontmoeten. „Oekraïne zal er ook deel van uitmaken”, zei Trump donderdag over de onderhandelingen.

Oekraïne en Europese landen zijn totaal verrast door het eenzijdige besluit van Trump. „In elke onderhandeling moet Europa een centrale rol hebben”, probeerde EU-buitenlandchef Kaja Kallas woensdag nog duidelijk te maken. Ook het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Polen en Nederland roepen dat Europa aan de onderhandelingstafel moet zitten. Het lijken holle woorden waar Trump zich niets van aantrekt.

Amerikaans-Russische deal

„Linksom of rechtsom moet Europa ergens bij het vredesproces worden betrokken”, zegt Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael. Maar of Europese landen ook aan de onderhandelingen zullen deelnemen, is onduidelijk. „Zonder Europese betrokkenheid bij de onderhandelingen komt er een Amerikaans-Russische vredesdeal, waarbij Oekraïne het nakijken heeft”, waarschuwt Davis Ellison, strategisch analist bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

Als het aan Trump ligt, krijgen de Oekraïners geen veiligheidsgaranties van de VS, moet Kyiv alle door de Russen veroverde gebieden opgeven en treedt Oekraïne niet toe tot de NAVO. „Ik geloof dat dit de reden is waarom de oorlog begon”, zei Trump donderdag over het NAVO-aanbod van lidmaatschap aan Kyiv – hoewel dat aanbod pas kwam toen de strijd al gaande was. Wat de president betreft moet Rusland ook weer worden toegelaten tot de G7, een groep van ’s werelds rijkste geïndustrialiseerde landen.

„Onder deze voorwaarden zijn vredesbesprekingen niet in het belang van Oekraïne”, merkt oud-topdiplomaat Ed Kronenburg op. „Wat nu op tafel ligt, zou ook door Poetin kunnen zijn gezegd. Als Oekraïne de bezette gebieden moet opgeven, geen lid mag worden van de NAVO en de VS geen troepen leveren om de vrede te handhaven, welke garanties hebben de Oekraïners dan nog dat Rusland hen niet opnieuw aanvalt? Zonder betrokkenheid van de VS wordt het voor Europa een heel lastige opgave om Oekraïne te beschermen.”

Vredestroepen

In plaats van Amerikaanse veiligheidsgaranties moeten Europese troepen Oekraïne in vredestijd in bescherming nemen tegen Russische aanvallen, maakte Trumps defensieminister Pete Hegseth woensdag duidelijk. Mochten vredestroepen uit Europa in Oekraïne in confrontatie met de Russen komen, dan hoeven ze niet op de VS te rekenen en kunnen ze zich evenmin beroepen op artikel 5 van de NAVO, aldus Hegseth.

Frankrijk opperde de voorbije maanden het plan om vredeshandhavers naar Oekraïne te sturen als de oorlog voorbij is. Maar overweegt Parijs dat nog steeds als er een risico is op oorlog met Rusland, vraagt Ellison van het HCSS zich af. „Kijkend naar keuzes uit het verleden moeten we concluderen: dat risico willen ze niet lopen.”

„We moeten niet op voorhand iets zeggen over het al dan niet sturen van vredestroepen”, meent Zandee van Instituut Clingendael. „Eerst moet duidelijk zijn wat het vredesakkoord inhoudt, welke bevoegdheden vredeshandhavers hebben en wie de leiding heeft. Maar als de randvoorwaarden voldoen en als Duitsland, Frankrijk en het VK troepen sturen, sluit ik niet uit dat ook Nederland militairen naar Oekraïne stuurt.”

Triomfantelijk

Na komend weekeinde verwachten analisten meer duidelijkheid over Trumps plannen met Oekraïne. Van vrijdag tot zondag wordt in München de Veiligheidsconferentie gehouden, ’s werelds grootste bijeenkomst voor internationaal veiligheidsbeleid, waarbij Trumps vicepresident J.D. Vance Zelensky hoopt te ontmoeten.

„Het is belangrijk dat het niet allemaal gaat volgens het plan van Poetin”, zei Zelensky donderdag over de onderhandelingen. Hoewel er risico’s zijn, heeft Oekraïne ook belang bij vredesbesprekingen, zegt Zandee. „Na drie jaar strijd zijn veel Oekraïners oorlogsmoe. De gestage opmars van de Russen verzwakt het moreel – ook in overheidskringen. Er is een door noodzaak ingegeven gevoelen dat er gestreefd moet worden naar een onderhandelde oplossing.”

Russische functionarissen en staatsmedia sloegen donderdag een triomfantelijke toon aan over de onderhandelingen. „Reken maar dat in Moskou de kurken van de champagneflessen worden getrokken”, zegt Zandee. „De VS geven toe aan de Russische wensen en zwakken de onderhandelingspositie van Oekraïne ernstig af.”

Trump „zal het een worst wezen” wat er met Oekraïne gebeurt, meent Zandee. „Hij wil gewoon zo snel mogelijk van dat hele conflict af zijn en krediet oogsten met wat hij tot stand heeft gebracht. Hoe krijgt hij zo snel mogelijk een deal? Door toe te geven aan het wensenlijstje van Moskou. Dus dat is zijn inzet.”

Staakt-het-vuren

Of Trump een bestendige vrede in Oekraïne voor elkaar weet te krijgen, betwijfelt Zandee. „De onderhandelingsposities van Oekraïne en Rusland liggen mijlenver uit elkaar.” Zelensky staat erop dat zijn land alle door Rusland bezette gebieden terugkrijgt: niet alleen de Donbasregio, maar ook de Krim. En het is maar de vraag of Moskou Europese vredestroepen aan zijn grenzen accepteert.

„Een goedwerkend vredesakkoord moet uitvoerbaar en bestendig zijn en vereist volledige instemming van de twee strijdende partijen”, zegt Zandee. „Dat is op dit moment geenszins het geval. Ik geloof wel dat Trump een bestand voor elkaar kan krijgen – al is een bestand zonder definitieve vrede altijd twijfelachtig. Maar ik geloof niet in een duurzaam vredesakkoord. Het meest waarschijnlijk is een scenario waarbij we in een instabiele situatie van een staakt-het-vuren terechtkomen – met gelukkig minder raketten en dagelijkse doden.”