Wie zijn de M23-rebellen?

De M23-rebellen vormen een van de vele gewapende groepen die opereren in het oosten van Democratische Republiek Congo, een regio die al decennia wordt geteisterd door conflicten. In 2012 en 2013 veroverde M23 grote gebieden in Noord-Kivu, waaronder de provinciehoofdstad Goma. In november 2013 werden de rebellen verslagen door het Congolese leger (FARDC), met steun van een VN-troepenmacht (Monusco). Sinds eind 2021 is M23 echter weer actief.

De rebellengroep is blijkbaar helemaal terug?

Dat klopt. M23 startte eerder dit jaar een nieuw offensief in het oosten van Congo, en met succes: de militie veroverde meer grondgebied dan ooit tevoren. Tijdens hun opmars heroverden de rebellen delen van de provincie Noord-Kivu, waaronder belangrijke verbindingsroutes en kleinere steden.

Maandag bereikten ze de provinciehoofdstad Goma, een strategisch cruciale locatie en een belangrijk economisch knooppunt. Kort daarna claimde de zwaarbewapende M23-rebellengroep de inname van de stad, maar dinsdag werd er nog steeds gevochten. Wel veroverden de rebellen de luchthaven. De opmars tot in Goma is een zware tegenslag voor de Congolese regering in Kinshasa.

De vermeende inname van Goma, een stad met ongeveer een miljoen inwoners, heeft geleid tot chaos. Er zijn berichten over vluchtende mensen, plunderingen, overbelaste ziekenhuizen, voedseltekorten en seksueel geweld. In Congo zijn dit jaar al meer dan 400.000 mensen ontheemd geraakt door de escalatie van het geweld in het oosten, zeggen de Verenigde Naties.

Waarom lukt het Congo niet de opmars te stuiten?

Het Congolese leger kampt met gebrekkige uitrusting, slechte organisatie en beperkte middelen en is niet in staat om het immense land, ter grootte van West-Europa, effectief te verdedigen. Het bergachtige Oost-Congo is niet alleen strijdtoneel van M23, maar ook van tientallen andere gewapende groepen die de aandacht van het leger opeisen. Hoewel de VN-missie Monusco het Congolese leger steunt, heeft deze vredesmacht een beperkt mandaat en is vaak niet in staat om het geweld effectief te stoppen.

Volgens Congo zouden de rebellen niet in staat zijn geweest om zoveel terreinwinst te boeken zonder hulp van buurland Rwanda. De regering in Kigali ontkent steevast betrokkenheid. Experts van de VN hebben echter bewijs voor militaire steun in de vorm van enkele duizenden soldaten en logistieke hulp. Een inwoner van Goma vertelde persbureau Reuters dat hij maandag mannen in Rwandese legeruniformen had gezien. VN-chef António Guterres riep zondag de Rwandese strijdkrachten op zich terug te trekken uit Congo.

Waarom laat Rwanda zich in met de strijd van M23?

Het conflict is deels het gevolg van historische spanningen tussen etnische groepen. M23, grotendeels bestaande uit Tutsi’s, claimt op te komen voor Tutsigemeenschappen in Oost-Congo. De door Tutsi’s gedomineerde regering in Rwanda, onder leiding van president Paul Kagame, ziet zichzelf als een bondgenoot in die strijd.

Daarnaast probeert Kagame door steun aan de M23 de veiligheid aan zijn grenzen te waarborgen. In Congo verblijven veel Hutu’s die betrokken waren bij de Rwandese genocide van 1994. Daarbij werden 800.000 mensen, van wie het overgrote deel uit de Tutsigemeenschap, afgeslacht door Hutuextremisten. Veel van deze Hutustrijders verzetten zich nu vanuit Congo tegen Rwanda.

Er spelen ook grote economische belangen. Oost-Congo is rijk aan waardevolle grondstoffen zoals coltan (gebruikt in smartphones), goud en diamanten. Rwanda wordt ervan beschuldigd de rebellen te gebruiken om toegang te krijgen tot deze rijkdommen. VN-rapporten tonen aan dat Rwandese netwerken flink verdienen aan illegale handel in Congolese grondstoffen.

Laat Congo de bemoeienis van Rwanda over zijn kant gaan?

De president van Congo sprak maandag van een „oorlogsverklaring” door Rwanda, vanwege de steun die het land verleent aan de rebellen. Als de huidige crisis rond de M23 niet wordt opgelost, bestaat het risico dat de spanningen opnieuw uitmonden in een direct conflict tussen beide landen. In de Congolese hoofdstad Kinshasa belaagden woedende betogers dinsdag de ambassade van Rwanda en andere diplomatieke posten, waaronder die van Nederland.

Congo en Rwanda hebben in het verleden al bloedige indirecte én directe conflicten met elkaar gehad, vaak in de context van de aanhoudende instabiliteit in Oost-Congo. Deze oorlogen hebben miljoenen slachtoffers veroorzaakt. Bij de Tweede Congo-oorlog (1998-2003) raakten zelfs meerdere landen betrokken, zoals Uganda, Angola en Zimbabwe.

De Keniaanse president William Ruto probeert, als voorzitter van de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (OAG) van acht Afrikaanse landen, te bemiddelen. Woensdag wonen de leiders van de Democratische Republiek Congo en Rwanda onder zijn leiding een crisisbijeenkomst bij. Ook Frankrijk dringt aan op overleg. „De strijd moet worden gestaakt en de dialoog hervat”, zei minister van Buitenlandse Zaken Jean-Noël Barrot.