„In de afgelopen jaren heb ik heel wat vluchtelingenkampen bezocht, maar dit was de meest absurde plek waar ik ooit ben geweest”, zegt Lieuwe Siebe de Jong. De fotograaf van hulporganisatie ZOA is net terug uit het door oorlog verscheurde oosten van Congo-Kinshasa. Hij bezocht daar vluchtelingenkampen even buiten Goma, een grote stad in de provincie Noord-Kivu.

De omvang van de kampen in het Centraal-Afrikaanse land maakte indruk op De Jong. „Het waren haast eindeloze rijen witte tentjes, zover het oog reikt.” Een van de oorden die de Nederlander bezocht, huisvest bijna 100.000 mensen. „En dan moet je je voorstellen dat in elke tent een huiveringwekkend verhaal schuilt van mensen die moesten vluchten voor oorlogsgeweld.”

Alarm

In een van de onderkomens ontmoet de fotograaf de Congolese Neema Amoirite. De twintigjarige vrouw vertelt hoe M23-rebellen haar dorp binnenvallen en dat compleet verwoesten. De strijders houden meedogenloos huis. Haar vader ziet voor zijn ogen hoe twee van zijn dochters met machetes worden vermoord.

Een radeloze Amoirite kan niet wegrennen zoals de anderen; ze is door polio verlamd vanaf haar middel. Haar vader is ze in de chaos kwijtgeraakt. De jonge vrouw sleept zichzelf 5 kilometer voort, weg bij het dodelijke gevaar, voordat iemand zich over haar ontfermt en haar naar een vluchtelingenkamp brengt. Maar dat blijkt verre van een veilige haven. Amoirite wordt verkracht en raakt zwanger. Ze verzorgt de baby Sarive vol liefde, maar het maakt haar situatie er niet gemakkelijker op.

„Tijdens mijn bezoek kwam er geen druppel uit de waterkraantjes” - Lieuwe Siebe de Jong, fotograaf

In het oosten van Congo vechten meer dan honderd gewapende groepen en milities. Die streven naar politieke invloed en controle over de rijkdommen van het gebied. De bodem herbergt waardevolle delfstoffen, zoals coltan en kobalt. Die zijn belangrijk voor de productie van bijvoorbeeld mobiele telefoons, maar ook van batterijen voor elektrische auto’s.

Een van de bekendste groepen is rebellengroep M23, die het dorp van Amoirite binnenviel. De gewapende groep maakt zo’n snelle groei door, dat de Verenigde Naties begin juli alarm sloegen. De rebellen hebben verschillende strategische locaties in Noord-Kivu ingenomen. Inmiddels zijn ze al flink opgerukt richting Goma.

Toevlucht

De kampen die De Jong bezocht, zijn dan ook allesbehalve een veilig toevluchtsoord. „Ze liggen aan de frontlinie. De M23-rebellen zitten inmiddels zo dichtbij dat ze de kampen met mortieren kunnen bereiken. Ik was in een kamp dat kort geleden nog met mortieren beschoten was. Daarbij zijn 35 mensen omgekomen. Je merkte dat het een heel gespannen situatie is.”

„Het ontbreekt de mensen in Congo aan hoop” - Lieuwe Siebe de Jong, fotograaf

Het aanhoudende geweld heeft veel mensen van huis en haard verdreven. Volgens de Verenigde Naties zijn binnenslands zeker 7 miljoen mensen op de vlucht geslagen en hebben een miljoen Congolezen hun toevlucht gezocht tot buurlanden.

De ontheemden leven vaak in erbarmelijke omstandigheden, zonder toegang tot voldoende voedsel. „De vluchtelingen moeten zien te overleven op minder dan één maaltijd per dag.” De laatste keer dat voedselhulp het kamp bereikte, was in februari 2023, zegt De Jong. Ook water is schaars. „Tijdens mijn bezoek kwam er geen druppel uit de waterkraantjes. De laatste keer was alweer twee dagen geleden. Als dat wel het geval is, vechten mensen erom.”

Nieuws in beeld

Kinderen in een vluchtelingenkamp in Oost-Congo. beeld Lieuwe Siebe de Jong, ZOA

Een drinkwaterpunt in een vluchtelingenkamp in Oost-Congo. beeld Lieuwe Siebe de Jong, ZOA

Vergeten

Voor met name vrouwen en meisjes dreigt nog een extra gevaar: dat van seksueel geweld. Dat is wijdverbreid en wordt door milities en soldaten gebruikt als oorlogswapen. Ook in kampen is het onveilig. „Vrouwen die in het bos wat hout sprokkelden, zijn daar verkracht”, weet De Jong. In 2023 vonden er 122.960 gevallen van seksueel en gendergerelateerd geweld plaats in Congo, becijferde de VN. En dat is nog maar het topje van de ijsberg, aangezien veel gevallen niet worden gemeld.

Ondanks de grote humanitaire zorgen speelt het conflict zich buiten het zicht van de wereld af. Congo behoort volgens de VN al vijf jaar op rij tot een van de meest „onderbelichte humanitaire crises”. Ook ZOA vraagt aandacht voor het Afrikaanse land. Jaarlijks brengt de organisatie de Vergeten Lijst uit met vijf landen waar je nauwelijks over hoort. Dit jaar boven aan de lijst: Congo.

De toekomst voor de vluchtelingen ziet er somber uit, zegt De Jong. „Als ik in het buitenland ben, vraag ik bijna altijd hoe mensen naar de toekomst kijken. Vaak klinkt er dan tóch nog hoop. Maar daar heb ik in Congo niets van gehoord. De vader van Amoirite zei: „Ik ben alles kwijtgeraakt. Laat de wereld weten wat hier gebeurt. Laat ons gebed gehoord worden.””