Meer dan 30 miljoen hectare aan vegetatie, een gebied ter grootte van Italië, verbrandde het afgelopen jaar in Brazilië, een toename van 79 procent ten opzichte van 2023. Daarbij werd het Amazonewoud het zwaarst getroffen, met 17,9 miljoen hectare platgebrand gebied –waarvan 6,8 miljoen hectare behoort tot het zeldzame primaire regenwoud, waar de invloed van de mens nihil is– meldde het monitoringsplatform MapBiomas woensdag.

De branden worden veroorzaakt door een combinatie van extreme weersomstandigheden en menselijk handelen, zegt onderzoeker Ane Alencar van MapBiomas. De afgelopen twee jaar werd Brazilië geteisterd door het weerfenomeen El Niño, dat voor aanhoudende periodes van droogte en hogere temperaturen zorgt. Het jaar 2024 was het droogste ooit in de Amazone, wees onderzoek van de Universiteit van Rio de Janeiro uit. Daarbij had Brazilië het afgelopen jaar te maken met recordtemperaturen. „Dat betekent dat elke brandhaard tot een grote brand kan leiden”, zegt Alencar in een persbericht van MapBiomas.

De brandhaarden zijn doorgaans veroorzaakt door mensen, benadrukt Alencar. In ecosystemen als de Amazone zijn bosbranden zeer zeldzaam, legt de onderzoeker uit. „De oorzaak van de branden is het gebruik van de grond voor agrarische activiteiten.”

Natuurbeleid

Toch lijkt ook klimaatverandering een grotere rol te spelen dan in voorgaande jaren. Waar bosbranden en ontbossing doorgaans hand in hand gaan, om het land klaar te maken voor landbouw en veehouderij, nam de ontbossing het afgelopen jaar juist flink af. Van augustus 2023 tot juli 2024 werd ruim 45 procent minder oppervlakte aan Amazonewoud gekapt dan in dezelfde periode het jaar ervoor, volgens metingen van het Braziliaanse ruimteonderzoeksbureau INPE. Het is het laagste cijfer sinds 2016.

Die afname van ontbossing is toe te schrijven aan het natuurbeleid van de linkse president Luiz Inácio Lula da Silva, die eind 2022 de verkiezingen won met de ambitieuze belofte om de ontbossing van de Braziliaanse Amazone voor 2030 volledig een halt toe te roepen. Onder zijn rechts-conservatieve voorganger Jair Bolsonaro, die in 2019 stelde dat „alleen veganisten die louter groenten eten het milieu belangrijk vinden”, nam de ontbossing jaarlijks juist met een gemiddelde van 75 procent toe.

Klimaatterrorisme

Een deel van de branden van afgelopen jaar verwoestte dan ook oerbossen die door de motorzagen gespaard bleven. Dat is alarmerend: het Amazoneregenwoud is van nature niet ingesteld op branden. Wanneer een bosgebied wordt verwoest door een brand, dan blijft dat deel extra kwetsbaar voor nieuwe branden omdat de dode bomen het bos extra ontvlambaar maken. Onderzoekers waarschuwen daarom voor een domino-effect.

De meeste bossen gingen in rook op in de Amazoneprovincie Pará. In de hoofdstad van die provincie, Belém, zal dit jaar de klimaattop COP30 plaatsvinden. Afgelopen september moest Lula toegeven „niet 100 procent voorbereid te zijn” op het bestrijden van de bosbranden, die hij toeschreef aan „klimaatterrorisme”. Zijn regering werd een late reactie op de branden verweten. Zo zou begin 2024 juist zijn bezuinigd op het nationale budget voor brandbestrijding, verklaarde het milieuagentschap Ibama.

De branden maken duidelijk dat alleen inzetten op het tegengaan van ontbossing onvoldoende is om de Amazone te beschermen, zegt Alencar in een artikel in de Britse krant The Guardian. „We moeten ons ook focussen op het tegengaan van klimaatverandering.”