De details zijn gruwelijk: een 3-jarig meisje als ooggetuige, een mes uit een B&B, een door de familie beraamd moordcomplot. In de rechtbank van Arnhem ging deze week de rechtszaak verder rond de eerwraakmoord op Roshin, een 28-jarige vrouw uit Apeldoorn. Verdachten in de zaak zijn vier familieleden: twee broers en twee neven. Een van de neven is ook de ex van de vrouw. Hoofdverdachte in de zaak is Peshan A., de broer van de vrouw. Hij heeft bekend dat hij haar op 5 september 2023 met talloze messteken om het leven bracht. Daarna ontfermde hij zich over zijn nichtje.

Roshin zou in de ogen van de verdachten een te ‘westers’ leven geleid hebben. De vrouw was gescheiden en had een nieuwe relatie. Bovendien was ze na de scheiding niet bij haar ouders in Den Haag ingetrokken, maar in Apeldoorn blijven wonen. Dinsdag las de rechter berichten van de verdachten voor. „Ze doet alsof ze een zuivere eer heeft. Als ze mijn zus was, dan zou ik haar in twee stukken doen en weggooien. In Europa of niet. Het maakt me niet uit. Het gaat ons om eer.” Tegen alle vier de mannen eiste het OM donderdag celstraffen van 25 jaar.

Het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld signaleert een toename van dit soort geweldsdelicten, waarbij eer een rol speelt. Ook bij de dood van de 18-jarige Ryan uit Joure is dit mogelijk het geval. Haar lichaam werd in mei 2024 gevonden op de Knardijk in Lelystad. Haar broers zitten vast op verdenking van moord. Uit de nieuwste cijfers blijkt dat het expertisecentrum in 2024 bij 673 zaken betrokken was. In 2023 waren dat er 619 en tien jaar terug rond de 450.

Wilfred Janmaat, hoofd van het expertisecentrum, wijt die groei aan een stijging van het aantal nieuwkomers uit oorlogsgebieden, met name uit Syrië. „De afgelopen tien jaar is dat de grootste groep nieuwkomers in Nederland.” Niet alle eergerelateerde zaken lopen uit op moord, benadrukt Janmaat. „De laatste jaren gaat het om zo’n 1,5 procent van het totaal. In de andere gevallen gaat het om bijvoorbeeld verstoting, bedreiging of mishandeling.” Omgerekend vallen er zo’n tien dodelijke slachtoffers per jaar. Zowel mannen als vrouwen zijn volgens hem slachtoffer.

Naaktfoto

Eerwraak is altijd gerelateerd aan seksueel wangedrag, zegt dr. Rob Ermers, die als onderzoeker verbonden is aan de Radboud Universiteit. „Denk aan het vreemdgaan van een vrouw, een homoseksuele relatie van een broer of het versturen van een naaktfoto door een nicht.” Zodra dergelijke activiteiten openbaar zijn, heeft dat gevolgen voor de familie. „Door de daad van één lid wordt de hele familie door de gemeenschap met de nek aangekeken.”

„Het kan zijn dat een jonger zusje op school gepest wordt, omdat haar zus een naaktfoto heeft verstuurd. Of dat haar moeder bij de slager te horen krijgt dat haar dochter een hoer is.” Ze krijgen te maken met een zogenoemd afgeleid stigma: ze dragen de last van datgene wat hun familielid heeft gedaan. „Die uitsluiting door de gemeenschap is funest.”

Om daaraan een einde te maken, moet de familie opstaan tegen de overtreder. Dat begint met het aanspreken op het laakbare gedrag. Als de overtreder volhardt in een seksueel vrije levensstijl, volgt verstoting, bedreiging of mishandeling. In het ergste geval eindigt het met moord. Ermers: „Ik houd me nu al jarenlang bezig met dit thema, en ik begrijp hoe de dynamieken werken. Maar ik kan er nog steeds met mijn hoofd niet bij dat je je eigen familielid vermoordt.”

NSB’er

Eergerelateerd geweld komt vooral voor in het Midden-Oosten. Toch wil Ermers het fenomeen niet koppelen aan religie. „In Noord-Afrika vindt het bij mijn weten niet plaats, terwijl die regio ook islamitisch is. Mogelijk komt dat doordat de familiestructuren in beide gebieden van elkaar verschillen.” Het expertisecentrum noemt eergerelateerd geweld „een sociaal-cultureel fenomeen”. Volgens de organisatie komt het voor „binnen diverse religies”. Onduidelijk is hoe vaak daders een islamitische achtergrond hebben. „Dat wordt niet bijgehouden.”

In plaats van eergevoel, spreekt Ermers liever van een morele reputatie. „Die term is beter te definiëren.” In elke gemeenschap speelt zo’n reputatie een rol, legt hij uit. „Alleen is het per groep verschillend wat moreel verwerpelijk gedrag is en wat de gevolgen daarvan zijn.”

„Neem de oorlogsarchieven die net openbaar zijn gemaakt. Zolang alleen jij weet dat je opa een NSB’er was, heeft dat geen impact op je morele reputatie. Weet het hele dorp het, dan krijg je te maken met een afgeleid stigma. Je ervaart binnen de gemeenschap de gevolgen van wat een van je voorouders heeft gedaan. De dynamiek die je dan ziet, is dat nazaten afstand nemen en benadrukken dat de daden van hun opa verwerpelijk waren.”

Hetzelfde geldt voor familieleden van moordenaars. „De morele reputatie van de moeder van Joran van der Sloot ging eraan toen haar zoon een moord pleegde. Die reputatie kon alleen hersteld worden door een kloof tussen hem en haar te creëren. Dus benadrukte ze in een interview dat hij psychisch ontspoord was en dat ze hem niet op zou zoeken in zijn cel in Peru.”

Ongehuwd zwanger

Per milieu verschilt ook hoe er op moreel verwerpelijk gedrag gereageerd wordt. „De reformatorische gemeenschap kijkt anders naar samenwonen of homoseksualiteit dan seculier Nederland. In de eerste groep zal de kerk een gesprek aanknopen en de gemeenschap erover roddelen. Terwijl men in seculiere kring denkt: waar maak je je druk om?”

Datzelfde geldt voor zwangerschappen buiten het huwelijk. „Tot in de jaren zeventig voelden ouders in heel Nederland zich besmet als hun dochter ongetrouwd zwanger was. Dat leidde tot uitsluiting bij de gemeenschap. Dus moest hun kind het huis verlaten, werd de zwangerschap verborgen of werd het kind ter adoptie afgestaan.” Maar zoiets valt toch niet te vergelijken met moord? „Dat klopt, alleen illustreert het welke druk gemeenschappen kunnen uitoefenen om op te treden tegen in hun ogen moreel verwerpelijk gedrag.”

Het voorkomen van eergerelateerd geweld is volgens Ermers lastig. „Tijd speelt een rol. In de jaren zeventig dachten we zelf ook anders dan nu. Als nieuwkomers langer in het Westen wonen, heeft dat mogelijk effect op hun denkwijze.” Politieman Janmaat steekt het ambtelijker in en heeft het over vroegsignalering, ketenaanpak en inburgering. „Maar uiteindelijk zal de mentaliteitsverandering uit de gemeenschappen zelf moeten komen.”