Stikstof heeft zich decennialang opgehoopt in de bodem van kwetsbare natuurgebieden, zei De Vries eerder. Sommige planten kunnen daar niet tegen en gaan achteruit of verdwijnen. Al zou er nu helemaal geen stikstof meer neerslaan, dan werkt de voorraad in de grond nog lang na. „Je moet niet denken dat de natuur als een wildeman opveert.”

Maar dat is geen reden om de uitstoot van stikstof niet harder aan te pakken, zegt hij in een reactie op de stikstofuitspraak van de Haagse rechtbank van woensdag. Hij gebruikt de metafoor van iemand die aan obesitas lijdt. „Als zo iemand vandaag minder gaat eten, zie je niet morgen al resultaat. Maar het moet wel gebeuren om gezonder te worden.”

Lees ook

Hoogleraar Wim de Vries: Geef boer ruimte voor eigen aanpak milieudoelen

In 2030 moet de stikstofneerslag op ten minste de helft van de stikstofgevoelige beschermde natuur in Nederland onder de kritische depositiewaarden (KDW) zijn gebracht. De KDW is de modelmatig berekende stikstofneerslag die een bepaald kwetsbaar natuurgebied nog kan verdragen.

Het doel voor 2030 staat al in de wet, maar in de door Greenpeace aangespannen rechtszaak heeft de rechtbank de Staat bevolen dat ook echt te halen. MIlieuinstituut RIVM schatte eerder in dat dit met het huidige beleid niet gaat lukken.

De rechter heeft vastgesteld dat de natuur in veel gebieden er slechter aan toe is dan toen die een beschermde status kregen. Dat laatste gebeurde tussen 1994 en 2004. Sinds die aanwijzing is verslechtering volgens Europese wetgeving verboden.

Opgehoopt

Een opmerkelijk detail in de uitspraak is dat de rechter geen rekening houdt met de gevolgen van stikstofneerslag uit de tijd daarvóór. Volgens de Staat is de verslechtering voor een belangrijk deel te wijten aan die in de bodem opgehoopte erfenis. Daar zou het grootste probleem zitten, want de stikstofneerslag in Nederland is sinds de aanwijzing van de natuurgebieden al fors verminderd.

De rechter veegt die redenering van tafel. De Staat maakt volgens de rechtbank niet hard dat de achteruitgang niets te maken heeft met de stikstofneerslag van vandaag. De maatregelen die de overheid tot nu toe heeft genomen, hebben onvoldoende effect gehad. Dat is in strijd met het verslechteringsverbod.

Veehouderij

Nieuwe harde maatregelen om de stikstofuitstoot in Nederland te verminderen lijken onontkoombaar. Die zullen zeker de veehouderijsector raken.

De rechtbank verwijst bijvoorbeeld naar de opkoopregelingen Lbv en Lbv-plus en het vervallen van de zogeheten derogatie, waardoor boeren minder mest mogen uitrijden dan voorheen. Uit prognoses van het RIVM en het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat die onvoldoende zijn om het stikstofdoel voor 2030 alsnog te halen. De nieuwe coalitie heeft bovendien een streep gehaald door het Nationaal Plan Landelijk Gebied en het daaraan gekoppelde transitiefonds. De rechtbank heeft „de stellige indruk” dat hiermee wat betreft stikstofreductie „een stap terug wordt gezet”.