Bange ambtenaren en overijverige juristen. Dat zijn de grootste vijanden van Jacques de Wit. De sociaal ondernemer strijdt met stichting Steffie tegen onbegrijpelijke overheidscommunicatie. Zo ontwierp hij anderhalf jaar terug een retoursticker voor te moeilijke brieven. „Deze brief is te ingewikkeld voor mij. Stuur een versie in makkelijkere taal”, luidt de tekst op het stickertje. De actie werd een groot succes. Er werden al meer dan 200.000 stickervelletjes besteld.

„Ik kom bij mensen thuis die dozen vol ongeopende post hebben staan”  - Jacques de Wit, oprichter Steffie

„Hé, ons idee”, dacht De Wit dan ook toen hij deze week het nieuws over de gemeente Arnhem las. Sinds maandag kunnen inwoners van de Gelderse stad onduidelijke brieven in een speciale envelop retourneren aan het gemeentehuis. Wie dat doet, krijgt binnen tien dagen een goed leesbaar en herschreven exemplaar teruggestuurd. De sociaal ondernemer zit er niet zo mee dat zijn idee zonder overleg overgenomen is. „Als het onderwerp maar op de agenda komt. Arnhem loopt nu alleen wel een leuke workshop van ons mis.”

Want gemeentes die een pakket met stickervellen bij Steffie bestellen, kunnen daar ook een workshop bij krijgen. Die wordt gegeven door opmerkelijke trainers: verstandelijk beperkte mensen. Want juist die groep kan geen touw vastknopen aan menig ambtelijke brief of beschikking, zegt De Wit. „Vaak openen ze brieven niet eens meer. Ik kom bij mensen met dozen vol ongeopende post. Ze zijn er gewoon bang voor.”

Hilariteit

Voorafgaand aan zo’n trainingsdag speuren medewerkers van Steffie de website van de betreffende gemeente af op zoek naar „draken van teksten”. Ambtenaren worden daar tijdens de workshop mee geconfronteerd. Dat zorgt vaak voor hilariteit, maar de ondertoon is wel degelijk serieus, benadrukt De Wit. „Het gaat ons om bewustwording. Dit zijn de mensen die jullie brieven ook lezen, is het signaal dat we afgeven.”

„In drie makkelijke zinnen is ook wel uit te leggen of iemand wel of geen uitkering of kapvergunning krijgt”  - Jacques de Wit, oprichter Steffie

Als de roep om eenvoudiger taalgebruik geklonken heeft, begint er volgens de ondernemer „altijd wel een jurist te blaten die zegt dat die moeilijke taal niet voor niets gebruikt wordt”. Juridisch gezien moet het allemaal wel kloppen, is steevast het verweer. Maar de verstandelijk beperkte trainers hebben daar geen boodschap aan, weet De Wit. „In drie makkelijke zinnen is ook wel uit te leggen of iemand wel of geen uitkering of kapvergunning krijgt. En dat is het enige wat mensen willen weten.”

Waarom hebben ambtenaren eigenlijk zo’n moeite met makkelijk schrijven? Uit onderzoek blijkt dat zeker 30 procent van de Nederlanders overheidsteksten ingewikkeld vindt. „Ambtenaren zijn gewoon bang”, is de conclusie van De Wit. „Bij de overheid zit veel wantrouwen. Ze vrezen fraude. Daarom is er een enorme kramp om alles juridisch dicht te timmeren en zo volledig mogelijk op te schrijven.” Volgens hem hoeft het een het ander echter niet uit te sluiten. „Voeg gewoon een bijsluiter aan zo’n brief toe, waarin je de juridische onderbouwing voor het besluit geeft.”

Dreigbrief

Sommige gemeentes zijn niet eens op de hoogte van de moeilijkheidsgraad van hun brieven, signaleert De Wit. „Ambtenaren zeggen soms letterlijk tegen me: We hebben eigenlijk geen idee wat we de deur uit sturen.” Hoe dat kan? „Voor sommige besluiten bestaan er vaste sjablonen. Die worden automatisch verstuurd uit de krochten van het computersysteem. Soms is er al jaren niet meer kritisch naar de tekst gekeken.”

Ondertussen zorgen die brieven bij veel verstandelijk beperkten wel voor een hoop stress. Zelf begeleidt De Wit een aantal moeders die aanvullende bijstand krijgt. „Om daar aanspraak op te maken, moeten ze elke maand digitaal hun bankafschriften uploaden. Doen ze dat niet, dan krijgen ze een dreigbrief vol ingewikkelde taal met de boodschap dat hun uitkering stopgezet kan worden.”

De onzekerheid die dat veroorzaakt, is volgens hem groot. „Het is net alsof je als werknemer een brief krijgt waarin staat dat het nog maar zeer de vraag is of je aan het einde van de maand je loon krijgt. En de uitleg daarvoor bestaat uit twintig kantjes in het Chinees.”

„Als je mensen dingen zelf laat doen, krijgen ze een gevoel van trots”  - Jacques de Wit, oprichter Steffie

Overigens is niet alleen moeilijk woordgebruik een probleem, zegt De Wit. „Ook de toegankelijkheid is een ding. Belastingaangifte of een paspoortaanvraag: alles is tegenwoordig digitaal. Dat zal voor veel mensen prima werken, maar voor een deel van de mensen is het knap lastig.”

Halve misdaad

Onbegrijpelijke taal heeft ook een psychologisch effect, weet de oprichter van Steffie. „Als je mensen dingen zelf laat doen, krijgen ze een gevoel van trots. Als ze niet snappen wat er bedoeld wordt, kunnen ze dat niet. Dan gooien ze hun brieven bij een begeleider over de schutting. En belangrijker nog: ze voelen zich buitengesloten en dom.”

Overigens hebben niet alleen verstandelijk beperkte mensen vaak moeite met overheidscommunicatie. Ook voor hogeropgeleiden zijn de meeste brieven geen pretje. „Pas kreeg ik een brief van de gemeente Den Haag dat mijn fiets verkeerd geparkeerd stond. Door de manier waarop het geformuleerd was, leek het of ik een halve misdaad had begaan.” Ook gemeentelijke communicatie over monumentale panden is een crime, weet De Wit uit ervaring. „Ik kreeg me toch een pakket met papieren thuis gestuurd toen ik subsidie wilde voor het vervangen van een plintje in de gevel. Toen dacht ik: laat ook maar zitten joh, die 1500 euro.”