De nieuwe coalitie windt er in het hoofdlijnenakkoord geen doekjes om. De Haagse bureaucratie is de laatste jaren uit haar voegen gebarsten en moet met 22 procent inkrimpen. Daarmee stellen de partijen zichzelf voor de opgave om de ambtenarenpopulatie terug te brengen naar het niveau van 2018. Uitvoeringsorganen zoals de Belastingdienst en de Immigratie- en Naturalisatiedienst willen de regeringspartijen ontzien.

De coalitie ziet vooral veel saneringspotentieel in de communicatieafdelingen op de ministeries. Daar werken inmiddels zo’n 850 voorlichters. Met name Pieter Omtzigt is dat een doorn in het oog. De toename van communicatiemedewerkers op de ministeries draagt volgens de NSC-leider niet bij aan een open bestuurscultuur.

Ook moet het nieuwe kabinet zijn pijlen richten op de externe inhuur. Die is de laatste jaren flink opgelopen. De zogenoemde Roemernorm, die bepaalt dat maximaal 10 procent van de personeelskosten mag worden besteed aan de inhuur van externen, wordt al jaren overschreden.

Overhead

De afgelopen jaren breidde de Haagse bureaucratie flink uit. Het Financieele Dagblad berekende eerder deze maand dat het aantal rijksambtenaren vanaf 2012 is gestegen van 109.000 naar 147.000.

De helft van het ambtenarenapparaat is echter niet bezig met het maken of uitvoeren van beleid, maar met het ondersteunen of controleren van de andere helft, zo berekende het FD. Vijftien jaar geleden lag dat overheadpercentage nog op 41 procent.

Wensenlijstje

Het versoberen van het ambtenarenbestand staat al langer op het wensenlijstje van Nederlandse kabinetten. Zo nam het laatste kabinet-Balkenende zich voor om 750 miljoen op het ambtenarenapparaat te besparen.

Ook Rutte snoeide in zijn eerste jaren het ambtenarenbestand terug. Met gedoogsteun van de PVV plande zijn kabinet in 2010 een bezuiniging van bijna 6 miljard in op het openbaar bestuur. Kanttekening daarbij is echter wel dat de bezuinigingen gepaard gingen met het schrappen van twee ministeries, dat van Ruimtelijke Ordening en Landbouw. Het huidige kabinet heeft recentelijk nog drie nieuwe ministeries in het leven geroepen.

Bezuinigingen op het overheidsapparaat zijn dus bepaald geen nieuwigheid. Toch luidt de doelstelling van de huidige coalitie wel degelijk anders dan bij voorgaande kabinetten. Vorige regeringen lieten zich meer leiden door financiële doelstellingen en klampten zich minder vast aan het schrappen van aantallen ambtenaren. Zo mochten ministeries in 2010 zelf bepalen hoe ze de bezuinigingen vorm wilden geven.

De huidige coalitie doet dat echter niet en komt met een percentage van 22 op de proppen. In totaal zou het gaan om 25.000 fte’s (voltijdsbanen). Met de bezuinigingsactie hopen PVV, VVD, NSC en BBB uiteindelijk 1 miljard per jaar te kunnen bezuinigen om hun begroting op lange termijn sluitend te krijgen.

„Niet plausibel”, schreef het Centraal Planbureau in mei dit jaar over de inkrimping. Het instituut berekende dat er maximaal 400 miljoen kan worden wegbezuinigd. Zolang de coalitie niet duidelijk maakt welke overheidstaken mogen komen te vervallen is 1 miljard veel te hoog gegrepen, concludeerden de rekenmeesters.

Betrekkelijke onzin

Ook oud-topambtenaar Roel Bekker plaatste grote vraagtekens bij de saneringsopgave. „Naar mijn mening is wat daarover staat in het hoofdlijnenakkoord toch betrekkelijk onzin”, zei Bekker medio juni op Radio 1.

Om de bezuiniging toch enigszins in goede banen te leiden, stelde Bekker voor om één hoofdverantwoordelijke aan te stellen. Zelf was Bekker dat van 2007 tot 2010 in het laatste kabinet-Balkenende.

„Naar mijn mening is wat daarover staat in het hoofdlijnenakkoord toch betrekkelijk onzin” - Roel Bekker, oud-topambtenaar Balkenende IV

Ook binnen de coalitie bestaat twijfel over de mogelijkheid om 25.000 banen weg te saneren. Het FD berekende eerder deze maand dat een besparing van 1 miljard gelijkstaat aan het schrappen van 12.000 fte’s en dus niet aan 25.000.

Oftewel, het kabinet hoeft minder banen te schrappen om toch de financiële doelstelling te halen, en legt de lat voor zichzelf laag. Een dezer maanden zal het kabinet-Schoof aangeven hoe het de afspraak uit het hoofdlijnenakkoord uit wil voeren.