Dat ligt eraan wie de vraag stelt. Een bakker die met een oud bestelbusje brood komt bezorgen in de binnenstad van Amersfoort, krijgt nee te horen. Maar een gezin dat wil verhuizen uit het centrum van dezelfde stad, kan gerust een grote verhuiswagen laten komen.

Hoe dat komt? De uitstootvrije zones zijn niet zo uitstootvrij als ze klinken. Om te beginnen gelden de regels niet voor particulieren. Personenauto’s zijn dit jaar dus gewoon nog welkom in de binnensteden met een zero-emissiezone.

En ook voor zakelijke rijders zijn er talloze uitzonderingen. Bijvoorbeeld voor kermis- en circusvrachtauto’s, voertuigen die zijn aangepast voor een handicap, vrachtauto’s met een laadklep met een bepaald hefvermogen en verhuiswagens.

Wat er wel gaat verdwijnen in de uitstootvrije zones: oude, stinkende bestelwagens. „De regel is bedoeld om de meest vervuilende voertuigen te weren”, zegt hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft Bert van Wee. „Denk aan busjes van marktkooplui, of busjes van ondernemers die met hun gereedschap en materiaal op locatie komen werken, zoals een loodgieter of schilder. Maar ook een bakker die een partij brood inlaadt omdat hij dat verderop bij een verzorgingstehuis moet afleveren.”

Deze ondernemers worden dus gedwongen om schonere bedrijfswagens aan te schaffen. Dat levert betere luchtkwaliteit op in de binnenstad, en daar is het om te doen.

Fijnstof

Want de luchtkwaliteit in veel Nederlandse steden is onder de maat. Met name fijnstof is schadelijk voor de gezondheid, legt Van Wee uit. Dat is een verzamelnaam voor heel kleine deeltjes in de lucht, die bij het inademen diep in de longen doordringen. „Voor fijnstof geldt dat minder altijd beter is”, zegt Van Wee. „Er is geen enkele concentratie waarbij we géén gezondheidsschade zien.”

Die slechte luchtkwaliteit komt overigens niet alleen door het verkeer. Met name de veehouderij en industrie zijn grote vervuilers. „Er ligt een deken van fijnstof over ons land”, zegt Van Wee. „Daar komt bovenop wat er allemaal in onze steden wordt uitgestoten. Het lokale verkeer zorgt voor een lokale piek. Het is logisch dat gemeenten daar wat aan willen doen, al is het maar een kleine bijdrage.”

Klimaatwinst

Als ondernemers schonere busjes gaan aanschaffen, levert dat bovendien winst op voor het klimaat. „Dat is bijvangst”, zegt Van Wee. „Het is een belangrijke stap in de transitie.”

„Het lokale verkeer zorgt voor een lokale piek qua fijnstof” - Bert van Wee, hoogleraar transportbeleid

Gemeenten zullen de eerste maanden nog geen boetes uitdelen als ondernemers met een te vieze bus de binnenstad inrijden. De Tweede Kamer wilde hun nog verder tegemoetkomen door de invoering van uitstootvrije zones helemaal op de lange baan te schuiven. Dat leidde tot frustratie van gemeenten, die over dat beleid gaan.

Ook ondernemers die al hadden geïnvesteerd in schonere voertuigen waren boos over de onduidelijkheid. Uitstel zou leiden tot oneerlijke concurrentie. De ondernemers die zich hadden voorbereid op de nieuwe regels zouden daarvan de dupe zijn.

Uiteindelijk ging het uitstel van de baan en zijn er per 1 januari veertien uitstootvrije binnensteden: Amersfoort, Amsterdam, Assen, Delft, Den Haag, Eindhoven, Gouda, Leiden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg, Utrecht en Zwolle.

Landelijk beleid

Van Wee verwacht dat er nog meer zullen volgen. „Dit soort veranderingen gaan niet in één keer, als een big bang. Uiteindelijk zal heel Nederland geleidelijk veranderen. Tenzij er vanuit politiek Den Haag één landelijke regeling komt, dan kan het sneller gaan. Het zou me niet verbazen als we in Nederland toegaan naar écht uitstootvrije binnensteden. Een aantal steden denkt erover na om ook nieuwe benzine- en dieselauto’s uit de centrale stadsdelen te weren. Maar in het huidige politieke klimaat, met de wind in de zeilen van rechtse en populistische partijen, is de kans daarop wel kleiner geworden.”