Wat is er veranderd op 1 januari?

Op papier niet zo veel. De wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) wordt voor het eerst gehandhaafd. Deze wet tegen schijnzelfstandigheid –lees: zzp’ers die zich volgens het arbeidsrecht geen ondernemer mogen noemen– werd in 2016 in het leven geroepen. Paniekerige zzp’ers vreesden destijds zonder werk te komen zitten door de  –volgens hen– strikte regelgeving. Dat tumult zorgde ervoor dat de Belastingdienst nooit is overgegaan tot handhaving. Twee jaar geleden veranderde dat. Toen besloot het kabinet-Rutte IV in 2025 te gaan handhaven.

Wat houdt deze handhaving in?

De Belastingdienst ziet er straks op toe dat zzp’ers zich niet te veel gedragen als werknemers in loondienst. Is dat wel het geval, dan neemt de Belastingdienst maatregelen. Maar hoe die berisping er precies uit gaat zien,  zal in de praktijk moeten blijken.

Vlak voor zijn aftreden zei voormalig staatssecretaris Folkert Idsinga van Financiën dat er „niet hysterisch gehandhaafd” zal worden. Dat betekende toen dat de fiscus wel boetes en naheffingen zou opleggen als er sprake was van schijnzelfstandigheid, maar zzp’ers –anders dan hun opdrachtgevers– uit de wind zouden worden gehouden en voorlopig geen boetes hoeven te betalen.

Staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen, Idsinga’s opvolger, herhaalde half december te willen zorgen voor een „zachte landing”. Sinds een week betekent die „zachte landing” dat ook bedrijven voorlopig gevrijwaard zijn van boetes. Het risico op naheffingen blijft.

Wanneer ben je een schijnzelfstandige?

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid probeert daarin via onder meer een online tool helderheid te creëren. Is iemand bijvoorbeeld baas over zijn eigen werktijden of is de werkopdracht van korte duur, dan kan dat een indicatie zijn van echt ondernemerschap. Door tien vragen te beantwoorden, zo is het idee, kunnen zzp’ers meer duidelijkheid krijgen over hun situatie.

Ook heeft het ministerie een document opgesteld waarin zzp’ers per sector kunnen zien of er sprake is van schijnzelfstandigheid. Een zorgverlener die wordt aangestuurd door een ziekenhuis en niet zelf mag bepalen hoe patiënten verzorgd worden, hoort eigenlijk in loondienst, stelt het document. Maar een acteur die eens per jaar achtstegroepers begeleidt bij hun musical, mag zich volgens het ministerie met recht ondernemer noemen.

Vanwaar dan die onrust? Dit is toch best duidelijk?

Advocaat en belastingadviseur Boris Emmerig voert al maanden volop adviesgesprekken en geeft cursussen en webinars over de wet DBA. „Maar na zo’n gesprek of informatieavond merk ik dat mensen met de vraag achterblijven: wat betekent dit nu concreet voor mij?”

„Het blijft voor veel zzp’ers en hun opdrachtgevers lastig om vanuit alle algemene info de vertaalslag te maken naar hun eigen situatie” - Boris Emmerig, advocaat en belastingadviseur

Volgens Emmerig blijft het voor veel zzp’ers en hun opdrachtgevers lastig om vanuit alle algemene informatie de vertaalslag te maken naar hun eigen situatie. En juist dat creëert onrust, zegt hij. Die duidelijkheid is volgens Emmerig wel te bieden. Zzp’ers en bedrijven kunnen met de Belastingdienst over hun persoonlijke situatie in gesprek gaan. Of ze kunnen een beschikking aanvragen bij onder meer het UWV.

Hoe groot is de paniek?

Bij verschillende belangenverenigingen staat de telefoon roodgloeiend. Leden willen meer informatie. Of ze vrezen verlies van werk en inkomen, omdat bedrijven hun opdrachten aan zzp’ers intrekken. Comité ZZP, een club van zzp-professionals die in opstand komt tegen de handhaving, verzamelde verschillende reacties van geschrokken en huiverige zelfstandigen.

Zo kreeg een zelfstandig verpleegkundige van een opdrachtgever te horen dat er vanaf januari geen werk meer is. Een andere zelfstandig ondernemer die werkte via een detacheringsbureau, kreeg een contract onder de neus geschoven. Daarin stond dat die persoon verantwoordelijk was voor alle boetes van de fiscus. „Ik heb weinig vertrouwen in de toekomst van mijn bedrijf”, meldde een weer andere zelfstandige, die al zestien jaar als ondernemer werkt.

Het comité startte ook een petitie tegen de handhaving van de Wet DBA. Deze is inmiddels ruim 11.000 keer ondertekend.

Hoe reageren bedrijven?

Volgens werkgeversorganisatie AWVN zijn bedrijven vooral gefrustreerd over de onduidelijke communicatiestijl van het kabinet. Dat zorgt er volgens woordvoerder Jannes van der Velde voor, dat sommige bedrijven hun zzp-opdrachten weer intrekken.

Maar dat betekent volgens de werkgeversclub niet direct dat zzp’ers zonder werk komen te zitten. AWVN vangt signalen op dat bedrijven zzp’ers in vaste dienst aannemen. In de zorg bijvoorbeeld en in de beveiliging.

Hoeveel bedrijven hiertoe overgaan, is onduidelijk. Uit cijfers van de Kamer van Koophandel valt in ieder geval nog niet op te maken dat zzp’ers zich volop uitschrijven als ondernemer. In de afgelopen drie maanden schreven zo’n 26.000 zzp’ers zich uit. Dat aantal lag in dezelfde periode vorig jaar nog op bijna 43.000.

„Ik denk dat veel mensen hebben gedacht: het zal wel niet doorgaan.” - Boris Emmerig, advocaat en belastingadviseur

Hoe terecht is alle onrust?

Volgens belastingadviseur Emmerig is de paniek die veel zzp’ers en bedrijven voelen, ook wel een beetje aan henzelf te wijten. „Dit was al twee jaar bekend. Hierop hadden ze zich eerder kunnen voorbereiden. Ik denk dat veel mensen hebben gedacht: het zal wel niet doorgaan.”