Vloeit er na 31 december nog Russisch gas door de Oekraïense gaspijpleiding naar Moldavië, Slowakije, Hongarije en Oostenrijk? De grote bezorgdheid in deze landen, die afhankelijk zijn van Russisch gas, dreigt in paniek om te slaan.

De premiers Viktor Orbán (Hongarije) en Robert Fico (Slowakije) bezochten de afgelopen dagen Moskou. Niet alleen om Oekraïne en Rusland aan de onderhandelingstafel te krijgen, zoals officieel werd benadrukt, maar ook om te onderhandelen over de vraag of er nog manieren zijn om na 31 december het goedkopere Russische gas naar hun landen te krijgen.

Moldavië heeft intussen de noodtoestand in de energiesector in het land uitgeroepen. Dit arme land, gelegen tussen Oekraïne en Roemenië, zit letterlijk klem. De belangrijkste elektriciteitscentrale staat in het door niemand erkende pro-Russische republiekje Transnistrië, officieel onderdeel van Moldavië, en draait op gratis Russisch gas.

Mocht de gastoevoer wegvallen, dan gaat bijna overal in Moldavië het licht uit en dreigt een economische en humanitaire ramp, verklaarde president Maia Sandu. Het land kan wel veel duurdere Roemeense elektriciteit inkopen, maar moet dan concurreren met Oekraïne, dat eveneens op grote schaal elektriciteit van Roemenië afneemt. De Oekraïense centrales worden namelijk vaak gebombardeerd door Rusland. Roemeens gas inkopen voor de elektriciteitscentrale in Transnistrië kan ook, of die centrale ombouwen naar een kolencentrale, maar beide opties kosten tijd en vooral geld.

Energiecrisis

Aanleiding voor de nakende energiecrisis in Oost-Europa is het aflopen van het contract voor het doorleveren van Russisch gas door Oekraïne naar deze landen per 31 december. Ondanks de oorlog vloeide er Russisch gas naar Hongarije, Slowakije, Oostenrijk en Moldavië, omdat zij vasthielden aan hun langlopende gascontracten met Gazprom en Oekraïne veel geld verdiende aan het doorleveren.

Ze negeerden oproepen uit Brussel om minder afhankelijk te worden van Rusland. Andere landen, zoals Nederland en Duitsland, zijn overgegaan op het inkopen van duurder aardgas uit Azerbeidzjan, Algerije en Noorwegen of kopen vloeibaar gas (lng) uit de Golfstaten en de Verenigde Staten.

Maar in Oost-Europa hebben ze te lang gewacht met de noodzakelijke stappen om de afhankelijkheid van Russisch gas af te bouwen. Moldavië kan duurder gas eigenlijk niet betalen. Het land heeft volgens Gazprom 700 miljoen dollar aan niet-betaalde rekeningen openstaan (volgens Moldavië 8,5 miljoen).

„We zullen Rusland niet de kans geven miljarden te verdienen aan ons bloed” - Zelensky, president Oekraïne

Bij Slowakije en Hongarije speelt de politiek een grote rol. Deze meer pro-Russische landen willen behalve goedkoop gas de relaties met Rusland goed houden. Oostenrijk krijgt sinds kort geen Russisch gas meer, vanwege „administratieve problemen” met Gazprom en zegt voldoende gasreserves te hebben. Het land koopt inmiddels Azerbeidzjaans gas in dat via de Turkstream-gaspijpleiding via Turkije naar diverse Zuid-Europese landen stroomt.

Hoop

De landen in problemen koesteren echter hoop dat er in de laatste dagen van het jaar toch nog een overeenkomst kan worden gesloten om Russisch gas via Oekraïne te importeren. Dat zou onder andere kunnen door het gas Azerbeidzjaans gas te noemen; Rusland zou dan gas moeten exporteren naar Azerbeidzjan.

Maar de Oekraïense president Zelensky heeft daar al een stokje voor gestoken. „We zullen Rusland niet de kans geven miljarden te verdienen aan ons bloed”, aldus Zelensky volgens de onafhankelijke nieuwssite Kyiv Independent. Dat Oekraïne nu wel wil stoppen met de gasdoorvoer heeft te maken met het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten. Oekraïne zou een gek figuur slaan door zowel aan Russisch gas te verdienen als militaire steun te vragen aan de VS voor de oorlog tegen Rusland.

Zelensky noemde de Slowaakse premier Robert Fico een „groot veiligheidsrisico” voor Europa, omdat met zijn bezoek aan Moskou de Europese eenheid wordt ondergraven. Fico en Orbán zorgen inmiddels voor hoge bloeddruk in Brussel, waar het beleid is om in 2027 de import van Russisch gas volledig te stoppen.

Maar zoals Georg Zachmann van de Brusselse economische denktank Bruegel eerder analyseerde in Trouw, wordt pas echt op 1 januari duidelijk of er wel of geen Russisch gas door Oekraïne blijft stromen richting Oost-Europa.