Nog geen 24 uur nadat Assad naar Rusland was gevlucht, kondigde Oostenrijk –waar ongeveer 100.000 Syriërs verblijven– plannen aan voor een „terugkeer- en deportatieprogramma”. Het ministerie van Binnenlandse Zaken in Wenen heeft de behandeling van ruim 6000 lopende asielaanvragen opgeschort, evenals de gezinshereniging, waardoor Syrische vluchtelingen familieleden naar het Alpenland kunnen halen.

Behalve Oostenrijk zouden meer Europese landen overwegen Syrische asielzoekers terug te sturen. België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Italië, Noorwegen, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden hebben de lopende asielprocedures van Syriërs al tijdelijk stilgezet. Zolang het niet duidelijk is of mensen in Syrië veilig zijn, wordt er geen besluit genomen over het toekennen of afwijzen van asielaanvragen.

Voor Nederland is verplichte terugkeer niet aan de orde, zegt minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber. Ze heeft wel een beslisstop van een halfjaar voor lopende asielaanvragen van Syrische vluchtelingen ingesteld. Ook onderzoekt Faber of ze kan blokkeren dat Syriërs met een verblijfsstatus familie naar Nederland halen.

Leeuwendeel

Nadat in 2011 in Syrië een burgeroorlog uitbrak, sloegen miljoenen Syriërs op de vlucht richting Europa. Duitsland ving het leeuwendeel van die mensen op, terwijl aan de Europese buitengrenzen Turkije zich opwierp als gastvrije haven voor vluchtelingen uit het buurland. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR leven er nu circa 3,2 miljoen Syriërs in Turkije. Vermoedelijk ligt dit aantal in werkelijkheid hoger. In de Europese Unie verblijven naar schatting ongeveer 1 miljoen Syrische vluchtelingen, voornamelijk in Duitsland.

In de EU-lidstaten plus Noorwegen en Zwitserland hebben nog altijd 108.214 Syrische vluchtelingen een lopende asielaanvraag uitstaan, blijkt uit cijfers van het asielagentschap van de Europese Unie EUAA. In Duitsland, Nederland en Cyprus staan de meeste Syriërs in de wachtrij voor een asielprocedure. Ruim 90 procent van de aanvragen werd de afgelopen twee jaar goedgekeurd. Maar nu er een nieuwe regering in Damascus zit, zou dat erkenningspercentage naar beneden kunnen worden bijgesteld, is de verwachting.

De Europese Commissie laat EU-landen vrij om zelf te beslissen of ze lopende asielaanvragen van Syrische vluchtelingen in behandeling nemen of niet. Het terugsturen van asielzoekers, zoals Oostenrijk voorstelt, mag volgens Brussel alleen als het echt veilig is in Syrië en het terugkeren vrijwillig gebeurt. Gedwongen uitzetten is volgens Eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken en Migratie Magnus Brunner voorlopig niet mogelijk. Brunner wil het advies van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR volgen, die stelt dat vluchtelingen een weloverwogen beslissing moeten kunnen nemen, zeker nu de politieke situatie in Syrië nog erg onzeker is.

Al Qaida

Nu Assad is gevlucht, en daarmee de brute onderdrukking door het regime is beëindigd, ontbreekt de wettelijke basis voor Syrische vluchtelingen om in Europa asiel te krijgen, zo lijkt het. Maar Hayat Tahrir al-Sham (HTS), de groep die met het door Turkije gesteunde Vrije Syrische Leger de nieuwe regering in Damascus heeft aangesteld, heeft geen goede naam. Ooit stond HTS bekend als het Al-Nusra Front, de Syrische tak van de islamitische terreurbeweging Al Qaida. Ook staat de organisatie op de terreurlijst van de Verenigde Naties.

Delen van Syrië zijn bovendien nog altijd in handen van andere groepen. Zo wordt Noordoost-Syrië gecontroleerd door de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) die onder Koerdische leiding staan.

Het vertrek van Assad biedt weliswaar hoop, maar de situatie in Syrië blijft uiterst somber. Naar huis gaan is niet gemakkelijk voor gevluchte Syriërs. Na jaren van burgeroorlog ligt het land deels in puin, leeft 90 procent van de bevolking in armoede, is er nauwelijks werk en blijft de situatie onvoorspelbaar. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat gevluchte Syriërs direct hun koffers zullen pakken.

Open armen

Aan de nieuwe Syrische regering ligt het niet. Die staat met open armen klaar om de gevluchte bevolking te verwelkomen. „Ik doe een oproep aan alle Syriërs in het buitenland: kom terug, want we moeten ons land herbouwen en daar hebben we ieders hulp bij nodig”, zei overgangspremier Mohammad al-Bashir, die het land naar een nieuwe regeringsvorm moet leiden, woensdag in gesprek met de Italiaanse krant Corriere della Sera.

Volgens al-Bashir is de staatskas zo goed als leeg. De zondag naar Rusland uitgeweken oud-president Assad „en diens corrupte olifantenregering” hebben het land berooid achtergelaten, aldus de overgangspremier. „Geef ons de miljoenen Syrische vluchtelingen die in het buitenland zijn terug. Hun menselijk kapitaal en hun ervaring zullen ervoor zorgen dat ons land kan floreren.”

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Franse president Emmanuel Macron hebben maandag tijdens een telefoongesprek afgesproken te gaan samenwerken met de nieuwe machthebbers in Syrië „op basis van fundamentele mensenrechten en de bescherming van etnische en religieuze minderheden”. Zullen andere EU-lidstaten dat voorbeeld volgen en ook betrekkingen met het nieuwe regime in Damascus aanknopen? Dat zal komende maandag blijken tijdens de Raad Buitenlandse Zaken waarbij de buitenlandministers van de 27 EU-landen in Brussel samenkomen en daar hopen te spreken over de veiligheidssituatie in Syrië.