Lege kerken in Burkina Faso: christenen op de vlucht voor jihadistisch geweld
Lege kerken en verwoeste dorpen: in West-Afrika drijft jihadistisch geweld de bevolking massaal op de vlucht. Islamitisch extremisme heeft zich de laatste jaren als een olievlek over de regio verspreid. Tot grote schrik van christenen.
Het begon allemaal als een vage dreiging van jihadisten in buurland Mali. „Dat leek toen nog ver weg”, herinnert Laafi Bala, een veertiger uit Burkina Faso, zich. De terreur is nu echter overal voelbaar in het West-Afrikaanse land. „Jihadistische groepen hebben grote delen van het land onder controle gekregen.” De gevolgen zijn enorm: complete dorpen worden verwoest, families uiteengedreven en angst dicteert het dagelijks leven.
Bala kan erover meepraten. In 2019 werd een naast familielid van zijn moeders kant gedood bij een aanval op een kerk in het noorden van het land, vertelt de christelijke Burkinees via videoverbinding vanuit de hoofdstad Ouagadougou. „Hij smeekte de terroristen om hem niet in de kerk te doden, en ze stemden daarmee in. Hij werd mee naar buiten genomen en daar geëxecuteerd.”
Slechts enkele maanden geleden bereikten jihadisten het dorp waar zijn grootouders en diverse ooms wonen. „Zij moesten daardoor gedwongen vertrekken, net als iedereen in het dorp. Ze zijn gevlucht naar verschillende plaatsen in de omgeving. Op dit moment maken ze het gelukkig goed”, zegt de Burkinees, die deel uitmaakt van de leiding van een nationale christelijke organisatie. Uit veiligheidsoverwegingen wil hij onder een schuilnaam worden opgevoerd. Het militaire regime in Burkina Faso is uiterst gevoelig voor kritiek, zegt hij.
Ontwrichtend
Het geweld werkt ontwrichtend voor de Burkinese samenleving, waar de autoriteiten niet in staat zijn de terreur in te dammen. Inmiddels zijn duizenden mensen om het leven gekomen en meer dan 2 miljoen mensen zijn ontheemd, vaak zonder toegang tot voedsel, water en onderdak. Volgens de organisatie Save the Children moesten zeker 5700 scholen hun deuren sluiten vanwege de veiligheidssituatie. Meer dan een miljoen leerlingen hebben daardoor geen toegang tot onderwijs.
Het jihadistisch geweld beperkt zich niet tot Burkina Faso, maar heeft zich de laatste jaren als een olievlek over West-Afrika verspreid. „De veiligheidssituatie in de Sahel is sinds 2012 drastisch verslechterd”, zegt Kars de Bruijne, kenner van de regio en werkzaam voor Instituut Clingendael. De terreur stak toen de kop op in Mali. Dat betekende de start van een groot conflict, dat oversloeg naar landen als Niger en Burkina Faso.
Sinds 2019 rukt het jihadistisch geweld in de Sahelregio steeds verder op naar het zuiden, weet de expert. „In Burkina Faso begon het geweld in het noorden van het land, maar inmiddels heeft het een cirkel gemaakt rond de hoofdstad”, illustreert hij. Ook in Niger is het geweld steeds zuidelijker waarneembaar. Daarmee komen ook de landen aan de kust in het vizier van de jihadisten.
Inmiddels is Afrika „het epicentrum van jihadistisch geweld in de wereld”, zegt De Bruijne. In de Sahel groeit het gewelddadige extremisme het snelst van alle regio’s op het continent. Het Africa Center for Strategic Studies schat dat de terreur in de Sahel in 2023 aan 11.643 mensen het leven heeft gekost. Dat is bijna drie keer zo hoog als in 2020. De Bruijne: „Elk jaar denk je: het kan niet nóg instabieler, en toch gebeurt het.”
Ontvoerd
Het meeste geweld is toe te schrijven aan JNIM, een aan Al Qaida gelieerd samenwerkingsverband van allerlei jihadistische groepen. Naast het gebruik van extreem geweld draagt nog een andere strategie bij aan het ‘succes’ van de terreurgroep. De Bruijne: „JNIM weet effectief in te spelen op de diepgewortelde problemen in de Sahelregio, zoals jeugdwerkloosheid, etnische conflicten en onduidelijke landrechten. Ze kiezen bewust een benadering die aansluit bij de lokale problemen en verwerven daarmee steun. Als er bijvoorbeeld een conflict speelt over het gebruik van water, zorgen ze ervoor dat bepaalde groepen daar toegang toe krijgen.”
De aanvallen en moorden hebben een diepe impact op de christelijke gemeenschap in het overwegend islamitische Burkina Faso, zegt Bala. Zo’n 20 procent van de bevolking is christen. „Veel leden van de kerk zijn ontheemd geraakt, terwijl anderen vanwege hun geloof zijn gedood of ontvoerd. Soms worden mensen specifiek aangevallen omdat ze christen zijn, bijvoorbeeld doordat ze worden meegenomen uit een kerk of herkend worden aan hun naam. Dit veroorzaakt grote angst binnen de gemeenschappen.”
„Hoewel we zwaar worden beproefd, weten we dat God ons niet verlaat” - Laafi Bala, christen uit Burkina Faso
Ook de vele kerken die worden aangevallen en vernietigd zijn voor Bala een bewijs dat de jihadisten het op christenen hebben gemunt. „Er zijn ongeveer 1500 kerken gesloten en zo’n 90 kerken volledig vernietigd. Deze vernielingen zijn vaak doelbewust. Meerdere voorgangers zijn sinds het begin van de aanvallen in 2016 gedood. Deze gegevens laten zien dat de aanvallen niet incidenteel zijn, maar een patroon volgen.”
Hoewel christenen zwaar worden getroffen, beperkt het geweld zich niet tot hen alleen. Ook moslims die niet zuiver genoeg zijn worden vervolgd door de extremisten. „Uiteindelijk willen ze dat iedereen leeft volgens hun strikte voorschriften. Ze leggen regels op, zoals het dragen van een baard, of verbieden alcohol”, zegt Bala. „Soms worden hele dorpen platgebrand. Dan is het doel om de volledige gemeenschap te verjagen.”
Kerst
JNIM is een typische jihadistische groep met een sterke islamitische basis en heeft religieuze hervormingen voor ogen, zegt onderzoeker De Bruijne. „JNIM heeft een raad van religieuze geleerden. Daaruit blijkt een religieuze agenda. Je ziet in hun werkwijze een sterk islamitisch narratief terug, met een duidelijke morele boodschap.”
De vraag of christenen specifiek worden aangevallen vindt hij echter niet eenvoudig te beantwoorden. De Bruijne zegt daar geen duidelijke aanwijzingen voor te hebben en wijst op de complexiteit van het conflict. Hoewel kerken vaak doelwit zijn, is het niet altijd vanwege de religie. „Kerken worden vaak geassocieerd met het Westen of de autoriteiten”, legt hij uit. „In Burkina Faso bijvoorbeeld staat de Rooms-Katholieke Kerk symbool voor koloniale elites, wat aanvallen ook kan verklaren.”
„Sommige pastors hebben geweigerd hun posten te verlaten, zelfs in uiterst gevaarlijke gebieden” - Laafi Bala, christen uit Burkina Faso
Burkina Faso stond bekend om zijn religieuze harmonie, met families waar verschillende geloven naast elkaar bestonden. Maar het geweld heeft die eens zo vreedzame co-existentie onder druk gezet, vertelt Bala. „Terroristische groepen proberen bewust verdeeldheid te zaaien tussen verschillende groepen en discussies over religieuze verschillen te stimuleren. Vroeger deelden buren met verschillende religies maaltijden tijdens Kerst, maar de laatste jaren gebeurt dit steeds minder.”
Bemoedigd
De Bruijne ziet de toekomst somber in voor de Afrikaanse landen. „De verspreiding van het geweld zet zich door naar de kuststaten. Vanuit Mali is er nu ook dreiging richting Ivoorkust, en vanuit Niger en Burkina Faso zakt het naar de grens met Benin. Togo is een zwakke schakel, maar ook Ghana, Guinee en Senegal krijgen ermee te maken. Het is een zwart verhaal als het hierom gaat.”
Volgens de Sahelexpert ontkomen overheden op lange termijn niet aan onderhandeling met de jihadisten. „Dit conflict is militair niet op te lossen. Geen van de landen maakt voortgang. Op een bepaald moment moet je dan toch je knopen gaan tellen en bestaat de kans dat er wordt onderhandeld. Mogelijk kunnen de extremistische groepen een rol krijgen in een soort transitieregering, bijvoorbeeld op religieuze posten. Overigens zijn we daar nog lang niet.”
„Elk jaar denk je: het kan niet nóg instabieler, en toch gebeurt het” - Kars de Bruijne, Sahelexpert
Ondanks de moeilijke omstandigheden tonen christenen een opmerkelijke veerkracht, zegt Bala. „De kerk speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van de getroffen gemeenschappen. Sommige pastors hebben geweigerd hun posten te verlaten, zelfs in uiterst gevaarlijke gebieden. We vragen om gebed voor moed en vastberadenheid om het Evangelie te blijven verkondigen.”
In deze tijden van „onzekerheid en gevaar blijven we als christenen vertrouwen op God en verwachten we Zijn steun”, zegt Bala. „We worden bemoedigd door de Bijbel en de verhalen over vervolging uit het boek Handelingen, waarin Gods wonderen keer op keer zichtbaar worden. Hoewel we zwaar worden beproefd, weten we dat God ons niet verlaat.”
