De twintig leerlingen in groep vijf van de Britse Heritage School hangen aan de lippen van hun meester Robin Dalton. Hij staat in een knus klaslokaaltje, op de eerste verdieping van een victoriaans pand in het historische hart van Cambridge. Achter hem hangt een klassiek whiteboard. Daarop heeft de docent met zwarte marker het jaartal 1630 geschreven. Hij leest voor uit het geschiedenisboek dat hij in zijn handen houdt. De leerlingen –negen en tien jaar oud– zijn muisstil. Een enkeling lijkt een beetje weg te dromen, maar veruit de meesten luisteren aandachtig.

Daar is dan ook alles in het klaslokaal op ingericht. Het licht is er zacht en komt deels van schemerlampen. Aan de muren hangen een kunstwerk en een wereldkaart, zoals in elk lokaal, plus wat werkprojecten van leerlingen. Maar verder is alles bewust rustig gehouden. En het belangrijkste: nergens mobieltjes, iPads of televisies. Leerlingen kunnen de hele schooldag niet op internet – ook niet tijdens hun pauzes. Alleen leraren hebben soms een laptop op hun bureau staan. Maar ook zij maken tijdens het lesgeven zelf geen gebruik van elektrische hulpmiddelen.

De kinderen zijn door dit totale gebrek aan telefoons en andere schermen niet snel afgeleid, legt schooldirecteur Jason Fletcher uit. Want zelfs als smartphones niet op de schoolbankjes liggen „lekt er nog steeds aandacht weg naar broekzakken of tassen”. Alles in de klassen van de Heritage School draait om boeken, om schrijven met pen en papier en om persoonlijke interactie. Centraal staan vakken als biologie, klassieke muziek, schilderkunst en literatuur. Volgend jaar al zullen de leerlingen die nu in groep vijf zitten hun eerste stuk van Shakespeare lezen én opvoeren.

Wachtlijsten

Toen hij de privéschool in 2007 samen met zijn vrouw Fiona Macaulay-Fletcher startte, zag hun aanpak er in de ogen van de buitenwereld nog wat ‘archaïsch’ uit. Dat geeft het echtpaar toe. Met slechts zestien leerlingen begonnen ze, onder wie hun twee eigen kinderen. Maar intussen vinden veel ouders de school juist aantrekkelijk. Het aantal leerlingen groeide naar 200: allen tussen de vier en zestien jaar. Er is een wachtlijst voor veel klassen. Onder meer academici, verbonden aan de universiteit in de stad, hebben er de minimaal 12.000 euro per jaar aan lesgeld voor over. Net als een aantal ouders die nota bene werkzaam zijn in de omvangrijke techindustrie rond Cambridge.

„Het probleem met smartphones is dat ze ons vermogen kapotmaken om aandachtig betrokken te zijn” - Jason Fletcher, schooldirecteur

Misschien wel omdat juist zij als geen ander weten hoeveel Britse kinderen gemiddeld op hun mobiele telefoon of achter een ander scherm zitten. En ook hoe schadelijk dat is. In klassen als die van docent Dalton, met kinderen van rond de tien jaar oud, heeft normaal gesproken al ongeveer de helft van de leerlingen een eigen mobiel, bleek in 2022 uit onderzoek van de Britse mediawaakhond Ofcom. Een op de zes Britse kinderen heeft er zelfs al eentje als hij pas vier jaar oud is.

Elektronische drugs

Onderzoek wijst bovendien uit dat „de schermtijd van kinderen tussen 2020 en 2022 met 52 procent toenam”, concludeerde de commissie voor Onderwijs in het Britse parlement dit jaar in een rapport. Daarin staat ook dat een kwart van alle Britse kinderen en jongeren zijn smartphone zelfs gebruikt op een manier die „in lijn is met een gedragsverslaving”. „We zijn slaapwandelend in een situatie beland waarin veel kinderen verslaafd zijn aan schadelijke ‘elektronische drugs’ en niet meer weten te ontsnappen aan hun digitale dealers”, stelde Jason Elsom van de op onderwijs gerichte organisatie Parentkind in een reactie op dat rapport. „Zelfs niet op een relatief veilige plek als hun school.”

Steeds meer Britse onderwijsinstellingen proberen daarom intussen het gebruik van mobieltjes in de klas en op het schoolplein in te perken. Dit jaar presenteerde de regering nieuwe overheidsrichtlijnen die daarbij moeten helpen. De Heritage School was zijn tijd dus vooruit. En die gaat nog altijd een stap verder, door tijdens de les evenmin andere schermen te gebruiken. Daarnaast adviseert de school ouders om hun kinderen ook thuis ten minste tot aan hun veertiende geen mobiele telefoon te geven.

„We hebben gewerkt aan het creëren van een alternatieve leercultuur, die prioriteit geeft aan boeken lezen”

In het scheikundelokaal, waar leerlingen van groep tien met grote veiligheidsbrillen op bezig zijn met de titratie van zuren, hangt zelfs nog een klassiek bord met krijtjes aan de muur. Dat stamt uit de tijd dat het schoolgebouw eigendom was van de Universiteit van Cambridge. Er huisde toen –zeer toepasselijk– de faculteit onderwijskunde. Macaulay-Fletcher had er in die tijd college.

„Het probleem met internet, smartphones, sociale media en computerspelletjes is dat ze ons vermogen kapotmaken om aandachtig betrokken te zijn”, legt schooldirecteur Fletcher uit. Daarmee zet de technologie „de bijl aan de wortel van de boom van de menselijke groei”. Want zonder de capaciteit om ons te concentreren en nieuwsgierig te zijn, stelt hij, is kennis vergaren erg lastig. Het beperkt de mogelijkheden van een kind –en later ook van volwassenen– om persoonlijke groei door te maken.

Nieuws in beeld

Kinderen van de Heritage School in Cambridge. beeld Edward Thompson

Leerlingen van de Heritage School doen, gehuld in witte jassen en getooid met veiligheidsbrillen, scheikundige proeven. beeld Edward Thompson

Kinderen in een klaslokaal. beeld Edward Thompson

De Heritage School in Cambridge. beeld Edward Thompson

Een jongetje steekt zijn hand op in de klas. beeld Edward Thompson

Twee meisjes doen een proef in het scheikundelokaal van de Heritage School. beeld Edward Thompson

Leerlinge van de Heritage School. beeld Edward Thompson

Alternatieve leescultuur

Dat laatste is belangrijk op de Heritage School, die zich baseert op de christelijke onderwijsfilosofie van Charlotte Mason uit het einde van de negentiende eeuw. „We hebben sinds 2007 hard gewerkt aan het creëren van een alternatieve leercultuur”, legt Fletcher uit. „Eentje die prioriteit geeft aan het lezen van boeken en het ervaren van de natuur. Aan activiteiten en relaties in de echte wereld.”

In dat kader bestaat er binnen de school een sterke nadruk op het leren van talen. Scholieren krijgen al vanaf hun negende Frans en Latijn. Fletcher: „Woorden zijn de bruggen die ons helpen contact te maken met anderen.” En binnen de geschiedenisles wordt bijvoorbeeld verder gekeken dan de relatief recente geschiedenis van Groot-Brittannië. Groep drie start nog voor het Babylonische rijk en vervolgens lopen de lessen in vier jaar chronologisch het verleden door, tot aan ”het nu” in groep zes. Zonder de zaken overigens al te veel te simplificeren. Want een besef van de complexiteit van geschiedenis en van nuance is juist cruciaal, stelt Fletcher. In de huidige gepolariseerde tijd meer dan ooit.

Zelfs de lokalen voor de jongste leerlingen zijn niet al te kinderlijk ingericht. Want kinderen waarderen esthetiek evenzeer als volwassenen, zegt Macaulay-Fletcher tijdens een rondleiding. De kleuters zitten met hun leraar op de grond en spelen met een knuffel en bladeren die ze buiten hebben verzameld. Want naar buiten gaan alle leerlingen veelvuldig: de groene stukken van Cambridge in. Ze bestuderen er de natuur, verzamelen er bloemen en bladeren, identificeren die aan de hand van naslagwerken en schilderen ze na. Uitstapjes naar musea, kooklessen en schoolreisjes naar Londen zijn eveneens gebruikelijk. Lessen moeten leerlingen helpen de echte wereld te doorgronden.

„We hechten alleen waarde aan wat we kunnen meten, terwijl wat er het meest toe doet niet te meten is”

Ook is er aandacht voor traditioneel handwerk: alle leerlingen leren naaien, weven en breien. Bibliothecaresse Gail Pilkington begeleidt hen daarnaast bij hun leesontwikkeling. Want niemand mag „vast komen te zitten” in een bepaald genre of in een boek. Leerlingen dienen hun literaire smaak voortdurend door te ontwikkelen. Ze leren gedichten uit hun hoofd. En groep zes bestudeerde bijvoorbeeld eerder in de week het schilderij ”Christus in de storm op het meer van Galilea” van Rembrandt.

Het draait er volgens Fletcher allemaal om onderwijs te bieden dat „rijk is aan kennis”. Dat mist hij op veel andere hedendaagse scholen. Lesmethodes focussen daar vaak te veel op het aanleren van bepaalde vaardigheden, te veel puur op het voorbereiden van leerlingen op examens of een baan later. Onderwijs moet volgens hem meer zijn. „Een probleem in onze moderne tijd is dat we alleen nog waarde hechten aan wat we kunnen meten”, zegt hij. „Terwijl de dingen die er het meest toe doen vaak juist niet te meten zijn.” Op zijn school moeten leerlingen zich bovenal als mens in alle opzichten kunnen vormen en ontwikkelen.

Aandachtigere geest

Wie wil kan op de Heritage School wel vanaf zijn elfde lessen informatica kan volgen. En daarbij komen natuurlijk wel computers kijken. Zulke lessen focussen echter op inhoudelijke zaken als programmeren, legt Fletcher uit. Dat is heel iets anders dan de „passieve consumptie” van sociale media en YouTube bijvoorbeeld. En verder behouden papieren lesboeken binnen alle klassen hun monopolie, verzekert hij. Ook in de toekomst. Want boeken „cultiveren een rustigere, meer aandachtige geest”.

Maar zet zo’n lesmethode waarin computers en internet niet zijn geïncorporeerd leerlingen binnen een hightechsamenleving niet al jong op technische achterstand? Aan dat soort verwijten heeft de schooldirecteur weinig boodschap, blijkt onmiddellijk. „Een oppervlakkig argument”, vindt hij. „Ik zeg vaak: een gedegen geschoold iemand kan uiteindelijk elk gereedschap leren gebruiken, maar leren hoe je een bepaald gereedschap gebruikt maakt je nog niet tot een goed geschoold persoon.”

Bovendien spannen hele legers software-ingenieurs zich dag en nacht in om alle onlineapplicaties zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken, benadrukt Fletcher. Apps zijn zelden moeilijk te doorgronden. En juist doordat leerlingen van de Heritage School in hun latere leven alsnog veel met computers te maken zullen krijgen, hebben zij na hun zestiende nog genoeg kansen om dat onder de knie te krijgen. Fletcher: „Tot die tijd zijn wij op deze school geïnteresseerd in iets groters dan puur technische vaardigheden.”