Geen wonder dat de jonge ouders onaangenaam getroffen worden. Zelfs al heeft de bezoeker gelijk, dan nog behoort hij het niet zo plompverloren te zeggen.

Het proces van het schrijven van een boek wordt wel vergeleken met een zwangerschap en de verschijning ervan met een (al dan niet zware) bevalling. Eindelijk is het ‘kind’ er en na enige tijd komen de recensenten op ‘kraambezoek’.

Uiteraard gaat dit beeld niet helemaal op, maar er zit toch wel een kern van waarheid in. Een auteur die zorgvuldig een boek heeft geschreven, moet erop kunnen rekenen dat dit respectvol wordt beoordeeld. Helaas is dat lang niet altijd het geval. Reageren op een onheuse recensie is niet gebruikelijk. Je voelt je dan als auteur machteloos.

Wat kenmerkt een goede recensie? Voorop staat dat een recensent het doel van de bespreking scherp heeft. Het gaat niet om gratis reclame (free publicity) of een vorm van vriendjespolitiek of, wat ook voorkomt, kerkpolitiek. Evenmin is het de bedoeling om door middel van de recensie te pronken met eigen geleerdheid en deskundigheid. Uiteraard is het van belang ter zake kundig te zijn om strekking en bedoeling van het desbetreffende werk in kort bestek te kunnen aangeven. De lezer moet aan de hand van de recensie in grote lijnen weten waarom het al dan niet de moeite waard is om het boek te lezen.

Meestal gaan waardering en kritiek hand in hand. Het gaat daarbij zowel over de stijl en de compositie als over de inhoud. Overheerst de waardering, dan gaat deze toch vaak met min of meer kritische kanttekeningen gepaard. Omgekeerd zijn er ondanks fundamentele kritiek altijd wel positieve punten te noteren.

Kritiek moet billijk zijn. Zo kan het zijn dat de auteur niet doet wat hij belooft. Of dat hij feiten en gegevens niet juist weergeeft of ook gezichtspunten die van wezenlijk belang zijn buiten beschouwing laat. Of er worden allerlei details aangedragen die niet relevant zijn en er worden onnodige omwegen bewandeld. Echter, een schrijver die zijn onderwerp helder heeft afgebakend, mag niet het verwijt krijgen dat hij zaken laat liggen die buiten zijn bestek vallen. Bij inhoudelijke kritiek moet het door de auteur ingenomen standpunt zuiver worden weergegeven en er dient aan diens intenties recht te worden gedaan.

Wat is een verantwoorde recensie? Het gebod van de liefde is ook hier bepalend. Het moet de oprechte bedoeling van de recensent zijn om én de lezers én de auteur te dienen. Het verdient aanbeveling dat de recensent zelf ervaring heeft met gerecenseerd wórden. Behandel het te recenseren boek zoals je een door jezelf geschreven boek behandeld zou willen zien. Bij onhelderheid over de bedoelingen van de auteur kun je beter vragen stellen dan overhaaste conclusies trekken. Soms is het nodig de auteur zelf te raadplegen (of een proefrecensie toe te zenden) om mogelijke misverstanden te voorkomen.

Verantwoord recenseren betekent dat je je houdt aan het negende gebod. Een boek lichtvaardig verkeerd beoordelen, is even onbehoorlijk als wat die onuitstaanbare kraambezoeker deed.

De auteur is emeritus hoogleraar gereformeerde spiritualiteit.