Een miljard euro wil het kabinet structureel besparen op onderwijs en wetenschap. „Dit is ongekend”, zegt Sam Verduijn, vakbondsbestuurder bij FNV. De bezuinigingen komen volgens hem neer op het sluiten van één grote universiteit of twee kleine, alleen worden ze dan uitgesmeerd over de veertien universiteiten in Nederland.

„Een gigantisch bedrag”, zegt ook Ruben Puylaert, woordvoerder van belangenvereniging Universiteiten van Nederland. „Het betekent dat baanbrekend onderzoek uit Nederland verdwijnt. Dat opleidingsrichtingen moeten verdwijnen. De eerste signalen daarvan zagen we afgelopen week in Utrecht en Leiden.” Hij doelt op het nieuws dat zowel de Universiteit Utrecht als de Universiteit Leiden verschillende opleidingen in de geesteswetenschappen schrapt. Utrecht stopt met onder meer Duits, Frans en Italiaans, Leiden biedt straks geen studies over Afrika en Latijns-Amerika meer aan.

De besparingen hebben grote gevolgen voor de concurrentiepositie van Nederland als kennisland, meent Puylaert. Hij wijst op een rapport waarin Mario Draghi, voormalig president van de Europese Centrale Bank, hamert op het belang van investeren in wetenschap en innovatie, om te voorkomen dat Europa gaat achterlopen op de rest van de wereld. Puylaert: „Het kabinet doet precies het tegenovergestelde.”

Het huishoudboekje van de overheid moet kloppen, erkent Puylaert. Maar bezuinigingen op het onderwijs kosten volgens hem op de lange termijn juist veel geld. „Rapporten geven aan dat elke euro geïnvesteerd in onderzoek en onderwijs zich minstens tweeënhalf keer terugverdient.”

Wraakbezuinigingen

Ook prof. dr. Remco Breuker, Noord-Koreakenner aan de Universiteit Leiden, heeft geen goed woord over voor de bezuinigingen van het kabinet. „Het hoger onderwijs wordt al jaren ondergefinancierd. Onder oud-minister Dijkgraaf is enige voortgang geboekt, maar dat wordt nu ongedaan gemaakt. Een collega van me noemt het wraakbezuinigingen, omdat het lijkt of de PVV de macht van universiteiten wil breken.”

De Aziëkenner vreest dat het democratisch gehalte van Nederland afneemt als universiteiten straks niet goed meer kunnen functioneren. „Noord-Korea, momenteel een van de verschrikkelijkste dictaturen ter wereld, was er in de jaren vijftig veel beter aan toe dan nu. Toen werd er nog wetenschappelijk onderzoek gedaan en literatuur geschreven. Universiteiten, die het kritisch geweten van een land vormen, werden echter snel aangepakt.”

Volgens Breuker dreigen 7000 tot 8000 mensen hun baan kwijt te raken als de bezuinigingen doorgaan. Vooral de geesteswetenschappen, met studies over talen, culturen en filosofie, moeten het volgens hem ontgelden. Als deze vakken verdwijnen, is dat volgens hem erg schadelijk voor Nederland. „Als wetenschappers adviseren we overheden en treden we op in de media. Dat raken we straks kwijt. Terwijl de samenleving schreeuwt om duiding. Bijvoorbeeld over de Noord-Koreanen die nu op Europese bodem meevechten tegen Oekraïne. Wij doen ons land ernstig tekort als we deze kennis niet meer hebben en geen nieuwe mensen meer opleiden.”

„De samenleving schreeuwt om duiding” - Prof. Remco Breuker, Noord-Koreakenner aan de Universiteit Leiden

Langstudeerboete

Het kabinet schrapt startersbeurzen voor jonge wetenschappers en stimuleringsbeurzen voor meer ervaren wetenschappers. Verder wordt de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), die onderzoek financieert, op verschillende onderdelen gekort.

De besparingen zijn niet alleen nadelig voor het wetenschappelijk onderzoek, maar ook voor de kwaliteit van het onderwijs, stelt Puylaert van belangenvereniging Universiteiten van Nederland. „Onderwijs en wetenschap hangen op universiteiten nauw samen. Onderwijs wordt immers gegeven op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Als wetenschappelijk talent verdwijnt, neemt ook de onderwijskwaliteit af. Ook zal de groepsgrootte toenemen en zal er minder individuele aandacht voor studenten zijn.”

„Als wetenschappelijk talent verdwijnt, neemt de onderwijskwaliteit af” - Ruben Puylaert, woordvoerder Universiteiten van Nederland

Kritisch is Puylaert ook op de langstudeerboete. Dit plan uit het hoofdlijnenakkoord, dat vanaf 2026 moet ingaan, houdt in dat studenten die meer dan een jaar uitlopen met hun studie 3000 euro boete moeten betalen. „Onze verwachting is dat deze maatregel vooral kwetsbare groepen raakt. Zoals studenten die mantelzorger zijn, een bestuursjaar doen of actief zijn in de topsport. Ook kan het jongeren afschrikken om te gaan studeren.”

In een poging het kabinet op andere gedachten te brengen, organiseren de belangenorganisaties FNV, AOb, WOinActie, CNV, LSVb en ISO donderdag een protestdag. De demonstratie start om 13.00 uur op het Moreelsepark. „Dan lopen we in een stoet richting het Domplein”, legt FNV-vakbondsbestuurder Verduijn uit. Hoeveel mensen de demonstratie zullen bijwonen, durft hij niet te zeggen, maar hij rekent op enkele duizenden. Overigens moeten de voorgestelde bezuinigingen de Eerste en Tweede Kamer nog passeren.