Containerreuzen worden geladen. Vrachtwagens rijden af en aan. Herrie, bedrijvigheid, een ondefinieerbare geur. Een van de grootste havens ter wereld: Antwerpen. Niet ver daarvandaan de koeltorens van een kerncentrale. En daartussenin een dorpje dat zou worden opgeslokt: Doel. De doorgaande weg langs het plaatsje verraadt niets. Een plaatsnaambordje verwijst gewoon naar het dorp.

Maar dan de toegangsweg. Meteen staat er al een bord dat erop duidt dat hier nog mensen wonen die niet moeten worden gestoord. Op de weg liggen drempels, om racen te voorkomen. Dat is sowieso overal in het dorp het geval. Drempels en zelfs roadblocks waarmee straten zijn afgezet, om te voorkomen dat mensen het dorp als een circuit gebruiken. Iets na de ingang staat een bushokje. Kapot. ”Doelloos” is erop gekalkt. Als ergens een fabrikant van graffiti geld heeft verdiend, is het wel in dit dorp. Een groenvoorzieningsbedrijf kan hier schatrijk worden. Er is genoeg onkruid weg te halen.

Overwoekerd

De sfeer in het dorp is beklemmend. Besmeurde huizen. Een paar afgedankte schoenen die enkele meters hoog aan een gevel hangen. Hekken om te voorkomen dat mensen woningen betreden. Huizen die door het overwoekerende groen haast niet meer zichtbaar zijn. Op een veldje midden in een van de verlaten straten staat een meterslange boot. Bedoeld om op te knappen als werkgelegenheidsproject. Niemand lijkt er behoefte aan te hebben om er iets mee te doen. Op de gevel van een café met dichtgespijkerde ramen is met krijt een leus aangebracht: ”Oost west, dorst gelest”.

Op een andere muur staat een gedicht. ”Later, als de vele mooie herinneringen/ De plaats van mijn verdriet hebben ingenomen/ Zal ik misschien kunnen verwoorden/ Wat ik nu enkel met tranen kan vertellen”.

Het woord ”ingenomen” is slechts half leesbaar. Overwoekerd door groen. Iets verderop staan enkele hokken voor katten. Zij hebben hier vrij spel. Doel is een kattendorp. Onduidelijk is of ze worden gevoerd. Waarschijnlijk vinden de dieren hun eigen eten.

Het rooms-katholieke kerkje hoort het middelpunt van het dorp te zijn. Het staat er verlaten bij. Een korte rondgang over het kerkhof vertelt een ander verhaal. De afgelopen jaren zijn er meerdere mensen ter aarde besteld. Wat zal hun verhaal zijn? Woonden ze hier? Werden ze verdreven en wilden ze ondanks alles hier hun laatste rustplaats hebben?

Vandalisme

Voor zijn huis zit de 65-jarige Peter. Zijn achternaam wil hij niet noemen. Hij is een van de twintig tot dertig inwoners. „Ik woon hier nu 22 jaar. Doel is opgeofferd voor het dok. Er is nooit iemand onteigend. Ongeveer twintig mensen hebben zich altijd verzet tegen het verdwijnen van Doel.” Peter vindt het prachtig om in Doel te wonen. „Maar we hebben veel last gehad van vandalisme, vooral van Nederlandse jongeren. Mijn ramen zijn ingegooid. De politie trad niet op, want het dorp zou toch worden gesloopt. Sinds drie jaar is er meer politie op straat en neemt het vandalisme af.” Wat bezielt Peter om hier te blijven wonen? Voor boodschappen moet hij namelijk 7 kilometer rijden en verenigingsleven is er ook niet. Echt duidelijk wordt het niet waarom hij blijft. Hij hoort hier gewoon.

Bij een haventje staat Eddy van Leuvenhagen (59) te vissen. Hij hoopt paling en tong naar boven te halen, maar de vissen hebben vandaag niet veel zin om te bijten. Hij woonde tien jaar in Doel, maar verhuisde ruim twintig jaar geleden naar een nabijgelegen plaats. „Ik vertrok omdat ik bang was dat ik op een later tijdstip te weinig geld zou krijgen voor mijn huis. Mijn woning is na twee jaar al afgebroken. Ik wil hier niet meer wonen. Vroeger waren hier tien cafés. Op vrijdagmiddag bezocht ik ze allemaal. Nu is er niks meer. Mijn vrouw is hier geboren, maar zij wil ook niet meer terug. Ik heb geen vertrouwen in de herbouw.”

Vroeger waren hier tien cafés. Nu is er niks meer - Eddy van Leuvenhagen, oud-inwoner Doel

Iets verderop loopt Cecile. Haar hond Toke sjokt een eindje bij haar vandaan wat rond. Cecile heeft haar hele leven in Doel gewoond. „Er komen hier veel toeristen, zelfs als het regent. De meeste inwoners zijn hier weggetrokken. Ikzelf wil hier ook weg. Mijn ouders hadden meerdere panden. Ze zijn onteigend en kregen er weinig geld voor. Het is goed dat het hier leefbaarder wordt gemaakt. Dan komt er ook minder vandalisme. Maar zelf wil ik hier weg.”

Verzet

Moet Doel ten prooi vallen aan de Antwerpse haven? Ja, roepen voorstanders van uitbreiding van het havengebied al sinds de jaren 60. Tegenstanders verzetten zich met hand en tand. Zij hebben zich verenigd in de projectgroep Doel 2020, die in 1997 werd opgericht om het plaatsje weer op de kaart te zetten. Met resultaat: in 2023 is besloten om Doel weer leefbaar te maken.

Voorzitter van Doel 2020 is Jan Creve, die in een naastgelegen dorp woont. „In 1963 is besloten dat de Antwerpse haven een groot deel van het gebied zou krijgen. Deels is dat ook gebeurd, want Antwerpen is na die tijd uitgebreid.” Vooral buitengebieden met boerderijen werden ingenomen door de haven. De oliecrisis in de jaren 70 zette een rem op de expansie van Antwerpen. Voor Doel betekende dat ademruimte: het dorp zou blijven bestaan. „In de jaren 90 groeide het containervervoer. Er zou in de buurt van Doel een dok komen voor het containervervoer. Overheden gingen ervan uit dat Doel daardoor onleefbaar zou worden.” Diverse inwoners werden uitgekocht. „Ze werden er niet rijk van: de overheid betaalde gewone prijzen.”

Wantrouwen

In de jaren 90 nam het protest tegen het verdwijnen van Doel vanuit de burgers toe. „We boden de overheid petities aan en we hebben procedures gevoerd bij de rechtbank. Dat alles heeft jaren geduurd.” Tussen burgers en de overheid ontstond een sfeer van wantrouwen. Huizen werden afgebroken, waardoor er in het dorp open plekken ontstonden. Andere panden bleven bestaan, maar vielen ten prooi aan vandalen en aan de tand des tijds. „De politie hield nauwelijks toezicht. Vandalen hadden vrij spel.” Hoe meer huizen er leeg kwamen te staan, hoe sneller mensen eigenhandig besloten weg te trekken. Slechts enkelen bleven over. „Elke nacht kwamen er bendes. Ze sloopten de huizen en gooiden de ruiten kapot.” Ondanks het vandalisme bleven mensen volhouden. Ze trokken niet weg. Overigens werd alleen Doel het mikpunt van vandalen. De gehuchten eromheen, die eveneens moesten verdwijnen, bleven gevrijwaard van de bendes.

Elke nacht kwamen er bendes. Ze sloopten de huizen - Jan Creve, voorzitter Doel 2020

Volgens Creve kwam er in 2016 een kentering. Doel 2020 voerde met lokale overheden gesprekken om een einde te maken aan het vandalisme. Een paar jaar later werd het effect zichtbaar. Regelmatig kwam de politie langs om bendes aan te pakken. De vernielingen namen af. „In 2023 heeft Vlaanderen besloten om Doel weer leefbaar te maken. Dat kon ook niet anders, want de overheden hadden veel procedures verloren.”

Hoe kan Doel weer leefbaar worden? En hebben mensen nog wel zin om er te gaan wonen? „Het duurt jaren voordat hier weer de nodige mensen wonen. Er is belangstelling van personen uit de regio. Van belang is dat historische panden in Doel weer worden hersteld. Maar het wordt geen groot dorp. Hoogbouw komt er niet. Ook is er een plan om de haven van Doel te renoveren.”

Het opknappen van het plaatsje is overigens al begonnen, zegt Creve. „Momenteel worden er al een paar historische gebouwen gerenoveerd met subsidie van de overheid. En er ligt een plan om nog meer panden op te knappen. Bovendien hebben mensen het recht om hun oude huis terug te kopen als dat er nog staat. Hoe meer inwoners er komen, hoe verder de sociale controle en veiligheid groeien.”

Doel blijft hoe dan ook een dorp met een litteken. In de toekomst zal het verleden van Doel tot uiting worden gebracht. Op welke manier is nog niet duidelijk. Mogelijk gebeurt dat door middel van panelen waarop staat hoe Doel er in de vervallen toestand uitzag. Voorlopig is het nog niet zo ver. Er zal nog heel wat moeten gebeuren om Doel weer op de kaart te zetten.