Hanna gaat mee in de steeds verder gaande eisen van haar man. Ze wil zo graag een goede vrouw voor hem zijn. Van haar eigenwaarde blijft bijna niets over. Tot ze zich verdiept in narcisme.
Een verhaal dat een hulpverlener Hanna vertelt, geeft haar situatie treffend weer. „In een huis met een hoge wenteltrap is een poesje. Ze moet de trap op. Ze krijgt een schop en blijft liggen. Ze krijgt een aai en ze gaat een tree naar boven. Weer een schop, weer een aai. Zo komt ze steeds hoger. Maar aan het eind van het verhaal is het poesje dood.” Na dit verhaal kijkt hij Hanna aan en zegt: „Dat poesje ben jij. Die schop en die aai krijg jij. Als je dit door laat gaan, eindig jij als het poesje.”
Hanna is nu een gescheiden vrouw van in de veertig, die geniet van de (klein)kinderen. Ze trouwde als jongvolwassene met een jongen tegen wie ze opkeek. Over hun eerste jaren samen is ze positief. „Er is een goede tijd geweest en die wil ik laten staan.” De problemen kwamen na de geboorte van hun oudste dochter. Ze werden groter met de komst van hun tweede en derde dochter.
Via een hulpverlener hoort Hanna voor het eerst over narcisme. Pas jaren daarna verdiept ze zich erin. Huilend verwerkt ze wat ze leest. „De macht en de controle, het straffen en het belonen. Alles viel op zijn plek.”
Narcisme is vaak onzichtbaar en daarom was Hanna vastbesloten om onder haar eigen naam aan het interview mee te werken. Toch is Hanna een schuilnaam. Hulpverleners raden haar de openheid af. Vanwege mogelijk nare gevolgen.
Om inzicht te geven in hoe narcisme zich in een relatie kan ontwikkelen en welke gevolgen het kan hebben, reflecteert Hanna eerst op zichzelf, daarna op Jan, haar ex-man, die niet echt zo heet. Ze vertelt ook hoe anderen en de Ander haar tot steun waren, of juist niet.
„Als ik weigerde mee te gaan in zijn eisen, moesten de kinderen het ontgelden” - Hanna, ex-vrouw van man met narcisme
1. Hanna over zichzelf
„Ik ben een diepe denker met een vrolijk karakter. M’n kindertijd was zonder zorgen. Op de middelbare school werd ik gepest. Ik belandde in een depressie en werd opgenomen. Kort na mijn ontslag uit de psychiatrie leerde ik Jan kennen. Wat was ik gelukkig met hem en mijn eigenwaarde groeide door zijn bewondering.
Na de geboorte van ons tweede kind volgde ik een revalidatietraject vanwege ernstige vermoeidheid. Daar leerde ik mijn grenzen aangeven. Thuis leidde dat tot problemen. Het ging om simpele dingen die uitgroeiden tot iets groots. We zaten als gezin te eten en ik rilde een keer. Jan zei: „Hier, doe mijn trui maar aan.” Dat wilde ik niet en ik bedankte hem vriendelijk. Het liep uit op een drama. Ik moest en zou die trui aandoen. Hij is dagen boos op me geweest. De hulpverlener met wie ik dit besprak, zei: „Het lijkt of hij niet weet waar zijn persoon stopt en jouw persoon begint.”
Vaak ging ik mee in zijn eisen en die gingen steeds verder, ook op seksueel gebied. „Ik was geschokt door zijn eisen. Hij hield me voor dat ik zo kon laten zien dat ik echt van hem hield. Zo schoven mijn grenzen steeds verder op. Ik wilde een goede vrouw voor hem zijn. Als ik weigerde, moesten de kinderen het ontgelden. Ik wist steeds minder wie ik zelf was. Zijn manier van denken werd mijn manier van denken. Op het dieptepunt dacht ik dat m’n man en de kinderen beter af waren zonder mij.
Nooit vergeet ik het moment waarop ik een lange lijst van Jan vond met omschrijvingen van mij. Toen ik dat over mezelf las –ze is egoïstisch, ze lijkt zo lief, maar is gemeen en nog veel meer– dacht ik: ziet hij mij zo? En: ben ik echt zo? Als je maar vaak genoeg hoort dat je zo slecht bent, ga je het vanzelf geloven.
Wat heb ik geworsteld met de vraag of ik weg mocht gaan bij de man aan wie ik trouw had beloofd. Ik kon niet gaan voordat ik zeker wist dat dit de wil van de Heere was. Ik zag vooral het kwaad van de echtscheiding. De ernst van de vernietiging van mezelf had ik niet scherp. Achteraf hoorde ik van een hulpverlener dat de kinderen uit huis zouden zijn geplaatst, als ik niet –met hen– was weggegaan. Hij vernederde ook hen, sloeg hen. Het was onhoudbaar.
Ik ben verwonderd over hoe goed het nu, veertien jaar na de vlucht uit huis, met me gaat. De littekens blijven, maar ik kan weer mezelf zijn.”
2. Hanna over Jan
„Liever praat ik niet over Jan. En al helemaal niet in de zin van: kijk eens hoe slecht hij is. Maar als iedereen zijn mond houdt, blijft narcisme slachtoffers vragen. Van de vroegere Jan hield ik, maar nu deins ik voor hem terug. Hoe meer ik een persoon werd, hoe meer hij probeerde die te verwoesten. En me te treffen in alles wat mij lief was: de kinderen, m’n ouders en anderen die mij steunden.
Voor de buitenwereld waren we lange tijd een voorbeeldig gezin. Jan liet zich kennen als charmant en liefhebbend. Hij ging met me mee naar de hulpverlening en legde uit wat het probleem met me was. Hij was de zorgzame man met een tobbende vrouw.
Zijn dwang werd steeds sterker. Hij bepaalde waar ik de auto parkeerde en welke vla ik kocht. Hij controleerde met wie ik contact had en wat ik deed. Tijdens een gesprek met hulpverleners vertelde hij dat hij afluisterapparatuur gebruikte om aan te tonen wie ik echt was.
De Bijbel misbruikte hij. Dreigementen zette hij kracht bij met Bijbelteksten. Hij waarschuwde mij dat het niet goed met me zou aflopen, dat ik mijn nek verhardde, een werktuig van de duivel was. Hij wees mijn zonden aan, maar over zijn eigen zonden bleef hij stil. Op zichzelf reflecteren kon hij niet.
Het verwarrende aan hem, ook voor de kinderen, was dat hij na een tirade opeens heel rustig en zorgzaam kon zijn. Dan vroeg hij of ik trek had en hij misschien een boterham voor me kon klaarmaken.”
„Een predikant zei tegen me: „God vraagt zelfverloochening, geen zelfvernietiging” ” - Hanna, ex-vrouw van man met narcisme
3. Hanna over anderen
„Van verschillende kanten kreeg ik steun. Van een predikant die tegen me zei: „God vraagt zelfverloochening, geen zelfvernietiging.” Van m’n zus die vanaf het begin een nietpluisgevoel had en van de rest van m’n familie, die lang niets doorhad.
Hulpverleners van de Lelie zorggroep hebben zo goed geholpen. Ze kwamen mij thuis helpen na de echtscheiding. De reactie van een van hen opende mij de ogen voor hoezeer ik nog vanuit Jan dacht. Ze zei een keer spontaan: „Wat ben je lief.” Ik reageerde met wat ik vaak had gehoord: „Jij weet niet hoe ik echt ben.” Door de tranen die ik bij haar zag opkomen, realiseerde ik me dat mijn reactie niet normaal was.
Wat me zwaar viel, was dat ik acht jaar lang niet aan het Heilig Avondmaal mocht. De predikant van toen leek het op dit punt alleen voor het zeggen te hebben. Ik had een gesprek met hem alleen. En hij sprak vervolgens ook alleen met Jan. Die speldde hem op de mouw dat ik vroeger was misbruikt, dat ik borderline heb en dat ik overspel had gepleegd. Tijdens de eerste kerkenraadsvergadering na het vertrek van deze predikant is dit besluit gelukkig herzien.
Bij jeugdzorg heeft het jaren geduurd voordat doordrong wat er echt speelde. Dat heeft grote gevolgen gehad.”
„Soms laaien de vragen ineens op. Dan roep ik het uit: „Waarom, Heere? Waarom? Het was toch tot Uw eer geweest als ons huwelijk was gered?”” - Hanna, ex-vrouw van man met narcisme
4. Hanna over de Ander
„Zonder God had ik hier nu niet zo rustig gezeten. Hij heeft het zo goed gemaakt. Ik kon niet weggaan voordat ik zeker wist dat het de weg van de Heere was. Toen de nood het hoogst was, sprak Hij zo duidelijk door de psalmen en de preek dat ik wist dat ik de kinderen en mezelf in veiligheid mocht en moest brengen.
Soms laaien de vragen ineens op. Dan roep ik het uit: „Waarom, Heere? Waarom? Het was toch tot Uw eer geweest als ons huwelijk was gered? Waarom greep U niet in?”
Het troost me te weten dat deze weg Zijn weg met mij en ons was. Het lijden dreef me meer in Zijn armen. Octavius Winslow verwoordt het treffend: „Is het pad steil en moeilijk? Leun op Christus als uw Liefste.” Dan is lijden winst.”
Hanna’s echte naam is bij de hoofdredactie bekend.
