Kenneth C. Thayer was hier in 1944 voor het eerst, en dat wil hij het koningspaar even vertellen voordat ze gaan rijden. De Amerikaan werd als verkenner op pad gestuurd om te kijken of er nog Duitse soldaten in de buurt waren. In de duisternis liep hij tegen iets aan; het leek wel een hoge brandkraan. Het bleek een grenspaal te zijn: hij was in Nederland.

„Geweldig om u te zien”, zegt hij tegen het koningspaar. Even later gaat het de heuvel af, over een weggetje van zand en gras. Op weg naar Mesch, de eerste plaats in Nederland die werd bevrijd. Nu wappert de Amerikaanse vlag er aan de kerktoren.

In het Limburgse dorpje herinnert een monument aan de bevrijding op 12 september 1944. Daar is een tribune gebouwd, pontificaal bij iemand in de voortuin. Als de vier jeeps de verharde weg bereiken, houden ze halt. Koningin Máxima ondersteunt Thayer, die met groot applaus ontvangen wordt. De veteraan is klein. Vroeger ook al; „pinda”, noemden ze hem in het leger.

Er zijn nog meer vroegere bevrijders naar Zuid-Limburg gekomen. Methodistenpredikant dr. Arlester Brown is 100 –een zwarte soldaat, dat was in Nederland een bezienswaardigheid–, Dominick Critelli is al 103, en zo zijn er nog een paar van rond een eeuw oud. Straks rijden ze weg in jeeps, en Mesch klapt alsof vandaag de bevrijding is.

Bevrijdingsvuur

Maar eerst de herdenking. Maastrichtse atleten dragen het bevrijdingsvuur aan dat ze hebben opgehaald op de Amerikaanse begraafplaats in Normandië, 950 kilometer verderop. De veteranen staan en salueren als de Amerikaanse en Nederlandse volksliederen klinken. Even later schalt ”The white cliffs of Dover” door het dorp, een lied van hoop, uit de oorlogsjaren.

Burgemeester Krijnen van Eijsden-Margraten vertelt hoe Mesch werd bevrijd. Soldaten van de 30e Amerikaanse Infanteriedivisie –beter bekend als de Old Hickory– kwamen de heuvel af; Johan O’Hare zelfs met twee gebroken voeten. De bevolking zat in de schuilkelders. Toen het stil werd, nam schoolhoofd Warnier voorzichtig poolshoogte. Hij zag een bevrijder bij de heg en zei: „Welcome in Holland.”

„Welcome in Holland” - Sjef Warnier, schoolhoofd in Mesch in 1944

„Voor de Amerikanen was Mesch slechts een tussenstop in hun lange mars, maar de mensen hier sloten de bevrijders in hun hart”, zegt Krijnen. Hoe het ging, destijds, wordt uitgebeeld door een jongen die voor het podium langs draaft en hijgend roept, in dialect: „Ik heb ze gezien! De Amerikanen zijn er!”

In Zuid-Limburg verliep de bevrijding vrij vlotjes, in Noord-Limburg duurde het lang en leed de bevolking zwaar, zegt gouverneur Roemer, de commissaris van de Koning. „De verhalen leren ons hoe gruwelijk veel onze vrijheid heeft gekost. In de wereld van vandaag hebben we één opdracht: de vrijheid werkelijk waard blijven.”

Eén foto

Er vallen wat spetters, maar dan breekt de zon door; symbolisch voor de septemberdagen van 1944. Er komt een jeep aangereden en daarin zit Derrick Deetz, achterneef van Leonard J. Hoffmann, de eerste Amerikaanse soldaat die tijdens de bevrijding van Nederland om het leven kwam. Op de plaats waar hij stierf, vlak bij de grens, staat nu een eenvoudig wit kruis. Deetz spreekt –vanuit de jeep– vooral over de Duitse afkomst van de 24-jarige militair.

Kinderen leggen bloemen bij het monument en intussen klinkt het verhaal van de enige foto die van de bevrijding van Mesch bekend is: van een soldaat die controleerde of de Duitsers geen explosieven onder een brug hadden aangebracht.

Drie zangeressen zingen liedjes van vroeger, en de veteranen zingen mee. Drie oude vliegtuigen ronken over als de bevrijders worden uitgezwaaid.

De koning en de koningin bekijken een tentoonstelling over de bevrijding van Mesch en ontmoeten de zoon van de schoolmeester die de eerste soldaten verwelkomde. In de pastorietuin spreekt het koningspaar met ooggetuigen en op de dorpsweide bekijken ze de activiteiten voor de schoolkinderen.

Het is het begin van een herdenkingsjaar dat duurt tot 15 augustus 2025. Dan is het tachtig jaar geleden dat Japan de wapens neerlegde. Toen was de Tweede Wereldoorlog echt voorbij.