In de vijftien jaar dat koningin Máxima werkt als speciaal pleitbezorger voor inclusieve financiering verdubbelde het aantal wereldbewoners dat kan sparen, lenen, een verzekering afsluiten en pensioen opbouwen. Toch krijgt de koningin steeds meer kritiek op haar rol bij de Verenigde Naties (VN).
Spartelend springt de vis door de netten, terwijl twee Filipijnse mannen hun vangst binnenhalen. Koningin Máxima kijkt toe vanaf de boot – haar bloemetjesjurk wappert in de wind. De vissers op het eiland Talim vertellen haar dat zij sinds enkele jaren leningen kunnen aangaan. En dat ze daardoor meer viskooien konden kopen en zo hun vangst vergroten. De koningin hoort dat de vissers nu verzekeringen kunnen afsluiten. En dat het hun zo veel rust geeft te weten dat ze niet in armoede hoeven te vervallen als hun een ongeluk overkomt.
Zoals altijd houdt Máxima de cijfers paraat als ze aan het werk is als speciaal pleitbezorger. Zo ook in mei op de Filipijnen, tijdens haar meest recente bezoek. In 2011 had slechts 26 procent van de bevolking toegang tot financiële diensten, inmiddels staat de teller op 56 procent. „Er is enorm veel gebeurd”, stelt ze steeds vast. Toch is ze nog niet tevreden. De Filipijnen behoren nog altijd tot de tien landen met het hoogste aantal volwassenen dat geen toegang heeft tot financiële diensten.
Feiten die we weten dankzij Máxima. Zij zorgde ervoor dat er statistieken kwamen over de stand van zaken. Met die data laat de koningin zien wat ze voor elkaar heeft gekregen én bindt ze gesprekspartners op het hart hoeveel er nog moet gebeuren.
Media-aandacht
De dag na de veldbezoeken aan lokale ondernemers praat Máxima daarom met de Filipijnse president, ministers en bankdirecteuren. Ze heeft rondetafelgesprekken met ontwikkelingspartners, financiële instellingen en fintechbedrijven. „Ik kom niet voor een leuk praatje, we moeten dingen voor elkaar krijgen”, zei de koningin vijf jaar geleden in een documentaire over haar werk.
„Ik kom niet voor een leuk praatje, we moeten dingen voor elkaar krijgen” - Koningin Máxima, speciaal pleitbezorger VN
Dat ze behalve VN-gezant ook koningin van Nederland is, helpt daarbij. Mensen zijn vereerd en onder de indruk als Máxima ergens komt. Media-aandacht is gegarandeerd. Altijd reizen er journalisten mee, iets waar ‘gewone’ pleitbezorgers alleen maar van kunnen dromen.
Naast de buitenlandse werkbezoeken vergadert Máxima wekelijks met haar kantoor in New York. Het kantoor waar zeven mensen in dienst zijn, wordt deels betaald door de Bill & Melinda Gates Foundation. Máxima zelf ontvangt voor haar werkzaamheden het symbolische bedrag van 1 dollar. De Nederlandse overheid betaalt reis- en verblijfskosten, de beveiliging van de koningin en een medewerker van de Dienst van het Koninklijk Huis.
Hyperinflatie
Máxima’s ‘bijbaan’ sluit aan bij haar eigen interesses en achtergrond. Ze koos voor de studie economie, nadat ze in de jaren tachtig een economische crisis meemaakte in Argentinië. Hyperinflatie maakte geld waardeloos en leidde tot plunderingen van winkels. Voor ze naar Nederland kwam, werkte ze als bankier in New York en later in Brussel bij het EU-kantoor van de Deutsche Bank.
„Ze spreekt de taal van bankiers, regeringsvertegenwoordigers en regelgevers”, zei voormalig secretaris-generaal van de VN Ban Ki-moon, die Máxima in 2009 benoemde. „Maar ze praat ook een-op-een met achtergestelde mensen om te horen waar hun behoeften liggen.” Voordat de koningin pleitbezorger werd, deze maand vijftien jaar geleden, zat ze al in adviesgroepen van de VN die bezig waren met het thema. Eigenlijk is Máxima al sinds 2005 druk met het onderwerp.
„Máxima spreekt de taal van bankiers en regeringsvertegenwoordigers; maar ze praat ook een-op-een met achtergestelde mensen” - Ban Ki-moon, voormalig secretaris-generaal VN
Kritiek
Haar werk is niet onverdienstelijk. Toen ze als pleitbezorger begon, had zo’n 40 procent van de wereldbevolking toegang tot financiële diensten. Dat percentage is vijftien jaar later verdubbeld. Hoewel het werk nog niet klaar is, is het de vraag hoelang Máxima er nog mee doorgaat. Begin dit jaar liet ze weten „bij zichzelf te rade” te gaan of ze haar VN-rol voort wil zetten. „Het is de vraag wat mijn toegevoegde waarde is, daar ben ik over aan het nadenken.”
„Het is de vraag wat mijn toegevoegde waarde is, daar ben ik over aan het nadenken” - Koningin Máxima
Daarbij zal ongetwijfeld meespelen dat de kritiek op de rol van de koningin afgelopen tijd toenam. Heikel punt is dat ze zich een paar keer heeft uitgesproken over de digitale munt. Als de EU wil dat die er komt, moet zo’n betaalmiddel ingevoerd worden met de gedachte dat achtergestelde groepen daar ook voordeel uit kunnen halen, zei ze in toespraken.
Het ministerie van Financiën zou daar niet blij mee zijn, schreef het Algemeen Dagblad vorig jaar. Elke keer als de koningin haar mond over het onderwerp opendoet, volgen negatieve reacties. De koningin zelf vond dat er „niets aan de hand” is. Ze reageerde met haar uitspraken alleen op vragen van bankiers of zo’n munt bijdraagt aan financiële toegankelijkheid. „Dus mijn taak is alleen maar te zeggen of dat goed is voor inclusieve financiering. En ik heb gezegd: niet altijd.”
Máxima bezoekt een kledingwinkel in Jordanië. beeld ANP, Patrick van Katwijk
Gesprek met de Ethiopische president. beeld ANP, Patrick van Katwijk
Ontmoeting op een vergadering van de Verenigde Naties. beeld ANP, Koen van Weel
Veldbezoek in een buitenwijk van Ivoorkust, waar een project is opgezet om mensen toegang te geven tot financiële diensten. beeld ANP, Koen van Weel
Serieuze zaken bespreken met de gouverneur van de centrale bank in Kenia. beeld ANP, Mischa Schoemaker
Vergadering in Colombia. beeld EPA, Mauricio Duenas CastanedaDigitale identiteit
Begin dit jaar ging Máxima een flinke stap verder tijdens een panelgesprek op het World Economic Forum (WEF) in Zwitserland. De koningin was naar Davos afgereisd voor gesprekken over de ontwikkeling van digitale financiële diensten. Daarvoor is een digitale identiteit nodig, zei ze. „Maar niet alleen daarvoor.” Vervolgens somde ze andere voordelen op: voor het onderwijs, gezondheidszorg, om te weten wie gevaccineerd is, en voor het verkrijgen van overheidssubsidies.
Daarmee gaat de koningin haar pleitbezorgersboekje volgens velen te buiten. Veel Nederlanders, en ook de Tweede Kamer, zijn zeer kritisch over een digitale identiteit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat NSC-leider Pieter Omtzigt deze zomer in EW stelde dat Máxima’s VN-taak botst met de ministeriële verantwoordelijkheid. De premier kan volgens hem niet verantwoordelijk zijn voor „politiek omstreden uitspraken” over bijvoorbeeld de digitale euro die de koningin vanuit die rol doet.
Als de koningin het pleitbezorgersstokje zou doorgeven en een nieuwe taak op zich neemt, blijft de vraag hoe ze uit de politieke wind blijft. Een vraag die eigenlijk al speelt sinds de echtgenoten van het staatshoofd een serieuze, inhoudelijke rol vervullen. Net als bijvoorbeeld prins Claus wil Máxima geen lintenknipper zijn, maar iets bijdragen aan de maatschappij, van betekenis zijn in de wereld. Dat ze in haar huidige rol optreedt namens de VN en niet namens de Nederlandse overheid, wordt als een voordeel gezien. Toch liggen haar uitspraken en activiteiten onder een vergrootglas. Zeker nu schoonzus Laurentien onder vuur kwam te liggen vanwege haar rol bij de toeslagenaffaire. Voor de koningin blijft het dus balanceren op een dun koord.
