Het hoofdredactioneel commentaar onder de kop ”Succes AfD mag Berlijn zich aanrekenen” (RD 16-8) noemt terecht de vluchtelingenproblematiek als oorzaak van de groei van AfD. Er is echter nóg een belangrijke oorzaak voor het succes ervan: de hereniging van Oost- en West-Duitsland na de ”Wende” in 1989 heeft voor velen niet gebracht wat daarvan verwacht en gehoopt werd. Het gaat hierbij om een existentieel probleem.

Lees ook

Duitsland hoeft niet te vrezen voor nieuwe 'NSDAP'

Tweeledige grens

Toen ik rond 1980 het IJzeren Gordijn voor het eerst met eigen ogen zag, maakte dat een onuitwisbare indruk op me. De Duitse Democratische Republiek (DDR, Oost-Duitsland) noemde de grens de ”antifaschistische Schutzwall”. Deze ”beschermdam” moest voorkomen dat westerlingen ongecontroleerd binnen zouden komen. De werkelijkheid in West-Duitsland was echter 100 procent het tegenovergestelde van wat de DDR-regering aangaf.

In 1986 verscheen het boek ”Im Zentrum der Spionage”. Daarin beschrijft de naar het Westen overgelopen DDR-spion Werner Stiller gedetailleerd hoe geraffineerd het allesomvattende controle- en onderdrukkingssysteem van de DDR in elkaar zat en hoe ”de vijand” werd bespioneerd.

Duitsland werd niet alleen door een fysieke grens gedeeld maar ook door twee tegenover elkaar staande politieke systemen. De sporen daarvan zijn nog altijd zichtbaar. De mensen uit het oosten hadden geen vrijheid om te gaan en te staan waar ze wilden. Reizen was niet voor iedereen weggelegd, zelfs niet als het Rusland of andere communistische landen betrof. Ook studiemogelijkheden, een telefoonaansluiting en een auto waren er alleen voor mensen die volledig loyaal aan het systeem waren.

Beroemdheden

Het bezoek aan het IJzeren Gordijn en Stillers boek lieten mij niet los en ik ben de gebeurtenissen rond de DDR blijven volgen. De Wende in 1989, waarbij de Berlijnse Muur viel, was een ongelofelijk groot wonder. Vanaf 1990 brachten we vele bezoeken aan ”die neuen Bundesländer” (Oost-Duitse deelstaten), musea en herdenkingsplaatsen en maakten we kennis met verschillende mensen uit het oosten.

Het oostelijke deel van Duitsland is al eeuwenlang bekend om zijn cultuur. De wieg van veel beroemde schrijvers, dichters, musici, architecten en wetenschappers stond er. Steden als Berlijn, Dresden, Leipzig, Weimar en Halle getuigen daar nog steeds van. Oost-Duitsland deed qua wetenschap, techniek en delfstoffenrijkdom zeker niet voor West-Duitsland onder.

Failliete boedel

Duitsland werd na de capitulatie in 1945 door de geallieerden in vier zones opgedeeld. Engeland kreeg de controle over het noordwesten, Frankrijk over het zuidwesten, de VS over het zuidoosten (Bayern), Rusland over het noordoosten. Berlijn werd afzonderlijk in vier overeenkomstige zones opgedeeld. In 1949 ontstonden twee nieuwe staten, de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in het westen en de DDR in het oosten.

De VS, Engeland en Frankrijk zagen tijdig in dat het nodig was om West-Duitsland en de door hen bestuurde delen van Berlijn weer op de been te helpen. Rusland daarentegen heeft de ”Oostzone” eerst geplunderd en daarna gebruikt als ”veilige bufferzone”. Ook heeft Rusland er zijn totalitaire systeem van onderdrukking uitgerold. Hoewel ondanks alle zorgen in de DDR een bepaalde gemeenschapszin overeind was gebleven, was het land in 1989 in vele opzichten een uitgeleefde, failliete boedel.

Na 35 jaar hereniging blijken de cultuurverschillen tussen oost en west nog steeds groot. Er is nog altijd onvoldoende sprake van succesvolle assimilatie. Hoewel er op allerlei terreinen veel geld in het oostelijke deel van Duitsland is geïnvesteerd en er veel goeds is gerealiseerd (vooral in de grote steden), zijn er nog behoorlijke verschillen en achterstanden op diverse terreinen.

Onbalans

In de jaren 90 van de vorige eeuw kreeg de opbouw in de voormalige DDR gestalte. Door de EU, de BRD en sommige westerse concerns is flink in de Oost-Duitse deelstaten geïnvesteerd. Door concurrentie uit het Verre Oosten (onder andere China) werden de kansen voor de ”Aufschwung Ost” (ontwikkeling ex-DDR) echter aanzienlijk kleiner.

In de loop van de jaren na de Wende vertrokken veel vakkrachten en kansrijke, vooral jonge mensen naar het westen. Veel dorpen en steden in oostelijk Duitsland kampen met leegstand en toenemende werkloosheid en verpaupering. Nog steeds worden mensen uit het oosten door sommigen in het westen als tweederangsburgers gezien. In het westen leeft vaak nog het idee dat daar alles beter was (en is) en dat de ”Ossies” in het oosten blij en dankbaar moeten zijn voor alles wat ze gekregen hebben. Daardoor blijft er op verschillende terreinen een onbalans bestaan. En dat is een vruchtbare voedingsbodem voor onvrede en onrust. Die omstandigheden zijn daarom gunstig voor AfD en ook voor de partij Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW).

Tweede trauma

Dat de hereniging niet voor iedereen de verwachte ”eenheid” bracht, wordt soms als een soort ”tweede trauma” ervaren. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de mensen uit het oosten aanvankelijk verblind werden door de westerse luxe en vrijheid die ze jaren hadden gemist. Nu zijn ze daaraan gewend. Ondertussen blijkt de hereniging niet de ware eenheid te hebben gebracht en wordt de schrijnende wond nog steeds gevoeld. Daarom zou meer benadrukt moeten worden dat niet alles in het westen per definitie goed is/was en in het oosten niet alles slecht!

Ook in het westen van Duitsland is er de laatste tijd, vanwege gebrek aan vertrouwen in de huidige overheid en de vluchtelingenproblematiek, steeds meer onvrede. Daardoor neemt ook hier de steun voor AfD toe.

Verschillende publicaties werpen goed licht op de situatie voor en na de Wende.

Maar als de politiek geen gehoor geeft aan de bevindingen en adviezen die daarin worden gegeven, zoekt dat vroeg of laat een uitweg. De enige democratische manier daarvoor is dan het stembiljet.

Complotdenken

In het programma van AfD staan enkele punten waaronder velen van ons direct hun handtekening zouden zetten, zoals de visie van deze partij op het gezin, samenlevingsvormen en de genderproblematiek. Maar er is meer… Na een acht jaar durend onafhankelijk onderzoek van het Duitse journalistencollectief ”Correctief” is recent het ware gezicht van AfD onthuld. De partij bouwt haar succes op desinformatie en krijgt steun uit Rusland. Ook kwam het plan om massaal mensen uit Duitsland te verdrijven onlangs aan het licht. Gelet op allerlei gedachten over ”omvolking” en andere vormen van complotdenken, ook binnen de RD-achterban, is het goed om dit hier oog voor te hebben.

De auteur heeft zich verdiept in Duitsland, zijn geschiedenis en de oorzaken en gevolgen van de tweedeling, de Wende en de hereniging. Hij bezocht het voormalige Oost-Duitsland de laatste 35 jaar tientallen keren en legde er contacten.