Als Zeesluis IJmuiden de deuren opent en een schip het Noordzeekanaal binnenvaart, komt er zo veel zout water mee dat daar iets op gevonden moest worden. „Die 10.000 ton zout kan anders helemaal doorstromen tot in het Amsterdam-Rijnkanaal, een gebied waar we drinkwater winnen en boeren hun gewassen besproeien”, zegt omgevingsmanager Jan Rienstra van Rijkswaterstaat. De verzilting kan schadelijk zijn.

De oplossing is een 90 meter brede zoutdam in een aftakking van het Noordzeekanaal. Deze dam moet ervoor zorgen dat vooral zout water door dit Binnenspuikanaal stroomt en dan uitkomt bij het spui- en gemaalcomplex. Dat voert overtollig water af uit een groot deel van West-Nederland.

„In IJmuiden regelen we dat er voldoende ruimte is om de rondvaartboten onder de bruggetjes van de Amsterdamse grachten te laten varen” - Jan Rienstra, omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat

„In IJmuiden regelen we dat er voldoende ruimte is om de rondvaartboten onder de bruggetjes van de Amsterdamse grachten te laten varen”, zegt Rienstra om een beeld te geven van het belang van dit complex. Achter hem springt net een duiker in het Binnenspuikanaal, dat voor de zoutdam is uitgebaggerd tot 23 meter diepte. De cementfabriek van Heidelberg en Tata Steel kleuren de omgeving.

Spannend

Het zoutprobleem was voorzien en al tijdens de aanleg van Zeesluis IJmuiden werd over dit vraagstuk nagedacht. Hoe zorg je dat juist het zoute water naar zee verdwijnt?

Zout water is zwaarder dan zoet water en zakt naar beneden, vertelt Rob Gordijn, omgevingsmanager van bouwbedrijf Van Hattum en Blankevoort. „Tussen de bodem en de onderkant van de zoutdam blijft een opening van zeven meter hoogte, waardoorheen vooral zout water kan wegstromen.” Over een lengte van 800 meter heeft deze aannemer eerst de kades verstevigd om te voorkomen dat ze inzakken na het uitdiepen.

Twee pijlers zijn eerder dit jaar op de bodem geplaatst en verankerd. Nu zet hijskraanschip Matador 3 de wanden ertussen. Elke dag één van de vijf imposante delen. De wind maakt het een beetje spannend, maar met nog drie delen te gaan zit de gang er toch in. De metalen onderrand van zo’n wanddeel op de oever is een metershoge ”spoiler”, die de dam stroomlijnt en de waterstroom geleidt.

Linksaf slaan

Twee schiereilandjes worden zo verbonden. De bouwers noemen de ene zijde de Deurenbergkade, want het is de opslag voor de reservedeuren van de sluizen. De andere zijde heet Arosa Sun, naar het gelijknamige passagiersschip dat hier in de jaren zestig de Spaanse werknemers van Hoogovens huisvestte.

Het zoute water moet vanuit de Zeesluis linksaf slaan naar het Binnenspuikanaal. Vanwege het diepteverschil zou dat vanzelf moeten gaan, zegt Rienstra. „Zie het als een glijbaan.” Kennisinstituut Deltares heeft dit allemaal doorgerekend en in een schaalmodel getest. De schepen hebben hier geen last van.

En de vissen? Hoe komen die terug in zee? „Zij zwemmen terug via de sluizen. Maar ook komen er vispassages in de zoutdam”, zegt Gordijn. Hij wijst naar de betonnen cabines op de kade, zo groot als een passagiersbus.

„De vispassages worden bekleed met groene borstelige matten”, zegt hij. „Daarin kunnen de visjes zich verschuilen voor roofvissen. Ook bevestigen we schotten en komen er stortstenen op de bodem, net als in het Noordzeekanaal. Dat vertraagt de stroming en zorgt ook voor schuilplaatsen.”

Eeuw oud

Vanwege het zoutprobleem heeft Zeesluis IJmuiden sinds de opening in 2022 door de koning nog niet op volle capaciteit gedraaid. „Met de haven van Amsterdam is afgesproken hoeveel schepen de zeesluis mogen passeren, afhankelijk van het zoutgehalte”, zegt Rienstra. Omdat de naastgelegen Noordersluis, een eeuw oud, minder water doorlaat, is die ook nog in gebruik.

De Noordersluis laat 6000 ton zout binnen per schip. Dat is ook niet mis. „Maar dat kunnen we nog beheersen door bijvoorbeeld zoet water door te spoelen. Dan laten we extra water uit de Lek via het Amsterdam-Rijnkanaal hiernaartoe stromen. De nieuwe zeesluis is zo groot dat dit onvoldoende helpt.” Hoe dan ook bevat het water in het Noordzeekanaal brak water. De waarden worden continu gemeten.

Het project van ruim 100 miljoen euro moet volgend jaar volledig zijn afgerond. Als de zoutdam gereed is, kunnen de deuren van Zeesluis IJmuiden veertien keer per dag open in plaats van tien keer. Dat zijn zo’n 5000 schepen per jaar.