De Oekraïense president Volodymyr Zelensky was op de hoogte van plannen om de Nord Stream-pijpleidingen op te blazen en gaf daar aanvankelijk ook toestemming voor. Dat meldde The Wall Street Journal (WSJ) woensdag. Door de onthullingen ligt Zelensky onder vuur.
In mei 2022 komt volgens WSJ een handvol hoge Oekraïense militaire officieren en zakenlieden bijeen om te toosten op het opmerkelijke succes van hun land bij het stoppen van de Russische invasie. Aangemoedigd door alcohol en patriottische hartstocht stelt iemand de radicale stap voor om de Nord Stream-pijpleidingen te vernietigen.
Een van de betrokkenen vertelde de krant dat Zelensky het plan aanvankelijk goedkeurt. Dat wordt door drie andere bronnen bevestigd. De president verandert echter van gedachten op het moment dat de Amerikaanse inlichtingendienst CIA ervan hoort.
Het toenmalige hoofd van de Oekraïense generale staf, generaal Valeri Zaloezjny, besluit de sabotageactie toch door te zetten. Op 26 september ontploffen belangrijke pijpleidingen tussen Rusland en Duitsland in de Oostzee. Drie van de vier buizen worden verwoest. Vrijwel meteen daarna wordt uitgegaan van sabotage en starten meerdere landen een onderzoek.
Miljardenproject
Dat met name Duitsland er alles aan doet om de daders te pakken te krijgen, is niet verwonderlijk. Nord Stream was een Duits-Russisch miljardenproject rond de aanleg van gasleidingen tussen beide landen, waarvan de eerste in 2011 werd geopend.
Nord Stream 2 was nog niet in gebruik toen de leiding in 2022, een halfjaar na de Russische inval in Oekraïne, werd opgeblazen. Door de buizen kon jaarlijks ruim 50 miljard kuub Russisch gas stromen; daarmee was de leiding onmisbaar voor de energievoorziening van Duitsland.
Andere landen voelen minder prioriteit om de aanslag op te lossen. Zo geven Zweden en Denemarken in februari van dit jaar aan te stoppen met het onderzoek, omdat ze niet genoeg redenen zien om het voort te zetten.
Na de sabotage worden Rusland en de Verenigde Staten als belangrijkste verdachten aangemerkt. Bekend is dat president Joe Biden een uitgesproken tegenstander van het project is. Dat leidt –met name van Russische kant– tot speculaties over betrokkenheid van de CIA. Washington ontkent echter.
Duikers
Het is niet verrassend dat Oekraïne juist Moskou als dader aanwijst. „Dit grootschalige gaslek is niets meer dan een door Rusland geplande terroristische aanval en een daad van agressie richting de EU”, foetert Zelensky’s adviseur Mykhailo Podolyak na de aanval.
In maart 2023 meldde The New York Times op basis van bronnen bij de Amerikaanse inlichtingendiensten dat het spoor van het onderzoek naar de aanslag naar Oekraïne leidt. Onduidelijk is echter nog wie de aanslag precies pleegden.
Tot afgelopen donderdag. Naar buiten komt dat Duitsland het eerste internationale aanhoudingsbevel uitvaardigt. Volgens Tagesschau, de Süddeutsche Zeitung en Die Zeit wordt de Oekraïense duiker Volodymyr Z. gezocht, die in Polen zou wonen. Twee andere Oekraïners gelden eveneens als verdachten. Ook zij zijn vermoedelijk duikers.
Volgens de Duitse media vaardigde Duitsland in juni al een arrestatiebevel uit tegen Z. De Poolse autoriteiten, die het opblazen van Nord Stream juist toejuichten, bevestigden woensdag dat ze een arrestatieverzoek hebben binnengekregen, maar dat de verdachte inmiddels naar Oekraïne is vertrokken.
Telefoondata
Duitsland zou de hoofdverdachte op het spoor zijn gekomen door een tip van een buitenlandse inlichtingendienst. De Oekraïner werd enkele weken voor de aanslag geflitst in een wit busje, dat waarschijnlijk het later gebruikte duikmateriaal vervoerde.
Eerder berichtten Duitse en internationale media al dat saboteurs vermoedelijk met een jacht, de Andromeda, naar Nord Stream waren gevaren om daar explosieven te plaatsen.
Onderzoek van Duitse politie en justitie bevat veel bewijs voor deze theorie: dna, vingerafdrukken en sporen van explosieven op de boot, een reconstructie van de bootreis aan de hand van telefoondata en getuigenverklaringen in de havens waar de Andromeda aanmeerde.
De Duitse politicus Roderich Kiesewetter zei donderdag op Deutschlandfunk echter dat niet kan worden uitgesloten dat het een „false flag-operatie” was. Want wie laat er sporen achter bij een professionele operatie en vaart er rond met een Oekraïens vlaggetje op de mast? Bovendien zeggen sommige experts dat het onmogelijk is om met zo weinig middelen explosieven te plaatsen op een diepte van 80 meter.
Overspeeld
Toch is het op basis van de verschenen rapporten aannemelijk dat Oekraïne achter de aanslag zit. Geheel ondenkbaar is dat ook niet. De Russische gasexport wordt zo immers gestopt en inkomsten voor president Vladimir Poetin daarmee afgesneden.
Op dit moment is de belangrijkste vraag of de Oekraïense overheid erbij betrokken was. „Als Oekraïne dit werkelijk heeft gedaan, dan hebben ze het propagandamateriaal voor het Kremlin op een presenteerblaadje aangeleverd. Dan hebben ze hun hand overspeeld”, zei inlichtingen- en veiligheidsexpert expert Koen Aartsma van instituut Clingendael donderdag tegen De Telegraaf.
WSJ schrijft dat de uitkomsten van het Duitse onderzoek de relatie tussen Kyiv en Berlijn –dat een grote financier van militair materieel voor Oekraïne is– kunnen schaden.
Zelensky heeft hoe dan ook iets uit te leggen. „Want zelfs als hij later nee heeft gezegd, gaf hij in eerste instantie wél opdracht”, zegt Aartsma. „Het betekent een smet op zijn blazoen. Al is het maar omdat zijn orders om de zaak af te blazen vervolgens zijn genegeerd.”
