Het aantal grutto’s daalt fors. Een nieuw weidevogelfonds moet het tij te keren. Initiatiefnemers zijn zuivelbedrijf FrieslandCampina en het Aanvalsplan Grutto van ex-minister Pieter Winsemius. Zij willen dat de eerste boeren hun land geschikt voor de grutto hebben gemaakt voordat het volgende broedseizoen aanbreekt. „Dit is een doorbraak”, zegt Winsemius. „Wij zijn superblij dat FrieslandCampina het voortouw neemt.”

Het Aanvalsplan Grutto is een initiatief van Winsemius, hoogleraar Rudy Rabbinge en de voormalig burgemeester van Leeuwarden Ferd Crone. Zij werken samen met de Vogelbescherming en twee Friese natuurorganisaties. Het aantal grutto’s is in vijftig jaar gedaald van 120.000 naar 30.000 en 80 procent van deze weidevogels komt naar Nederland om te broeden.

De weidevogel kan worden gered, zo is het idee, door 35 aaneengesloten gebieden te creëren van minimaal 1000 hectare per stuk waar de vogel in alle rust jongen groot kan brengen. Het gaat dan in totaal om een oppervlakte vergelijkbaar met zes keer de Hoge Veluwe. De gebieden die, volgens het plan, het meest eenvoudig geschikt zijn te maken, liggen verspreid over zeven provincies: Friesland, Groningen, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland.

De boeren in deze gebieden moeten kruidenrijk gras inzaaien waar de grutto’s veel insecten en wormen aantreffen. Ze mogen slechts beperkt maaien, moeten bij voorkeur vaste mest (met stro) gebruiken, het peil van het grondwater moet omhoog en dieren die de eieren of de jonge grutto’s opeten, zoals de vos en de marter, worden bestreden.

Hogere melkprijs

De aanpassingen kosten boeren veel geld en dat moet worden betaald, onder meer met het geld uit het weidevogelfonds. „Wij zijn al sinds 2012 bezig met allerlei initiatieven op het gebied van duurzaamheid”, zegt Niek Nielen, duurzaamheidsmanager van FrieslandCampina. „Boeren krijgen een hogere melkprijs als zij de uitstoot van broeikasgassen verminderen, aandacht besteden aan biodiversiteit en dierenwelzijn. Daarnaast richten we nu een fonds op voor weidevogelbeheer. We vragen boeren mee te doen.”

FrieslandCampina is het grootste zuivelconcern in Nederland met een marktaandeel van 60 procent. Het bedrijf betaalt de boeren die hun land in de geselecteerde gebieden geschikt maken voor de grutto een premie van maximaal 300 euro per hectare. Het bedrag is afhankelijk van de hoeveelheid kruiden (bijvoorbeeld rode en witte klaver, smalle weegbree en duizendblad) in het gras.

De ambitie, zegt Nielen, is dat het zuivelbedrijf per jaar zeker twintig boeren over de streep trekt. Voor de 35 gebieden zijn 400 tot 500 boeren nodig, zegt Winsemius. Een groot deel van de boeren in de beoogde gruttogebieden leveren hun melk aan FrieslandCampina. Maar dat geldt niet voor alle boeren.

FrieslandCampina en het Aanvalsplan Grutto proberen daarom ook anderen bij hun weidevogelfonds te betrekken. Daarom is er volgende week een gesprek met Albert Heijn, die melk afneemt van zuivelonderneming A-ware. Als de boeren die aan dit bedrijf leveren ook meedoen, kunnen er aaneengesloten gebieden worden gevormd voor de bescherming van de grutto.

De zuivelsector is niet de belangrijkste geldschieter. Dat is de overheid. Er bestaat al subsidie voor agrarisch natuurbeheer. Dat levert boeren nu ongeveer 1300 euro per hectare per jaar op. Het vorige kabinet besloot extra geld in deze subsidiepot te stoppen en ook het huidige kabinet wil er veel meer geld aan besteden. Verder moeten boeren voor een langere periode duidelijkheid krijgen over compensatie voor inkomstenderving.

„Het weidevogelfonds is de basis voor een nieuw verdienmodel voor gruttoboeren” - Pieter Winsemius, initiatiefnemer Aanvalsplan Grutto

Verdienmodel

„Het weidevogelfonds is de basis voor een nieuw verdienmodel voor gruttoboeren”, zegt Winsemius. Als een gruttogebied wordt aangemerkt als natuur in plaats van productielandbouw, dalen de jaarlijkse waterschapslasten ook van 100 euro per hectare naar 10 euro. Het vastleggen van kooldioxide door grasland is te verkopen. „Nog los van de compensatie door de overheid van het verlies aan inkomen kan agrarisch natuurbeheer een boer met 70 hectare zeker 30.000 euro per jaar opleveren.”

De samenwerking is opmerkelijk. FrieslandCampina is voor zuivel de grootste gebruiker van het keurmerk ”On the way to planet proof”. Boeren krijgen 5 cent extra per liter als zij de uitstoot van kooldioxide terugdringen door minder kunstmest en krachtvoer te gebruiken. Winsemius diende een klacht in tegen de beheerder van het keurmerk, de Stichting Milieukeur, vanwege de claim ”beter voor natuur”. De manier waarop het keurmerk werkt leidt tot extra raaigras. Dat levert veel liters melk op, maar de grutto voelt zich er niet thuis. Hij kreeg gelijk. Maar nu het zuivelbedrijf en het Aanvalsplan Grutto samenwerken, zijn de klacht en het hoger beroep na de uitspraak ingetrokken.