Achter de werkloze gele havenkranen, voorbij de rivier – daar zitten de Russische soldaten op de linkeroever van de rivier de Dnipro. Vanaf haar balkon op de rechteroever, in de Zuid-Oekraïense stad Cherson, heeft Zoja Sevastjanova uitzicht op de Russische troepen die zitten verscholen in het groene bos. De rivier loopt als een frontlijn tussen het Russische en Oekraïense leger.

Iedere nacht moet Sevastjanova (85) in haar bed haar angsten doorstaan als de Russen vanaf de linkeroever met hun artillerie en drones op Cherson vuren. Als ze in bed ligt, huilt ze. Sevastjanova hoort het schieten, maar ze weet niet wat haar te wachten staat. Overleeft ze het, of is dit haar laatste nacht?

De beschietingen vanaf de linkeroever begonnen twee weken na de bevrijding van Cherson. Juichend begroetten de inwoners 11 november de Oekraïense soldaten, na acht maanden bezet te zijn geweest door Rusland. Het Vrijheidsplein in het centrum stroomde vol met blije bewoners, automobilisten toeterden, het blauw-geel –de nationale kleuren– was weer te zien op straat.

Verlaten wijk

Door het hele land heerste euforie en hoop op een spoedig einde van de oorlog. Na Cherson zou de linkeroever, waarnaar de Russen zich hadden teruggetrokken, bevrijd worden. Dat lukte niet. De Oekraïense opmars stokte. Twee weken na de bevrijding schudde Cherson door de Russische bombardementen, de eerste op de stad sinds de bevrijding. Er kwamen tien inwoners om. Sindsdien ligt de stad continu onder Russisch vuur vanaf de andere kant van de Dnipro, die langs Cherson stroomt. Van het gejuich is niks meer over, dat is ingeruild voor stilte op straat.

Hoe dichter bij de rivier en dus bij de Russen, hoe verlatener en stiller de stad. Taxibusjes rijden zonder passagiers heen en terug naar de wijk aan de rivieroever. Auto’s rijden amper voorbij. Bewoners in dit deel van Cherson zijn na de Russische beschietingen vertrokken, of naar het veiliger noorden van de stad, of ze hebben Cherson verlaten. Voor de grootschalige Russische invasie in februari 2022 had Cherson 290.000 inwoners, nu zijn dat er 80.000.

Martelkamers

De wijk waar Sevastjanova woont, is zo goed als verlaten. Huizen hebben spaanplaten in de kozijnen. Andere gebouwen hebben gaten en scheuren door de beschietingen. Een buurtbewoonster steekt haar hoofd even buiten het raam voor een praatje met Sevastjanova. Die blijft haar huis en stad trouw. Dit is haar woning, haar leven, hier is ze opgegroeid, zegt ze. Ze kan daar geen afscheid van nemen, zoals talloze Oekraïners tijdens de oorlog om deze redenen hun huis niet verlaten, ook al leven ze in frontgebieden.

Overdag houdt Sevastjanova een bloemenperk bij. De bloemen staan keurig geordend naast elkaar. Ze is laaiend op de Russen. „Ze vechten, stelen, moorden – Russen zijn geen slaven, geen broeders van Oekraïne. Het zijn sadisten”, spuwt Sevastjanova in haar woning. „Ik ken alleen maar haat jegens hen.”

In de maanden dat Rusland Cherson had bezet, was de stad in de greep van terreur en angst. Bewoners doken onder uit vrees opgepakt te worden. Wie over straat liep, kon worden gearresteerd. In martelkamers werden bewoners mishandeld. Nu is de angst terug voor de Russische bombardementen. In de nachten luisteren de bewoners naar de Oekraïense en Russische artilleriebeschietingen. De dreunen galmen door de stille stad.

„Russen zijn geen slaven, geen broeders van Oekraïne; het zijn sadisten” - Zoja Sevastjanova, inwoner Cherson

Als het ingaan van de avondklok om 21.00 uur nadert, zit Danilo Martin op een bankje in het centrum van de stad. Hij heeft geen geld om de stad te verlaten, vertelt hij berustend. Hoop op een goede afloop en optimisme is er niet onder de bewoners, zegt hij. „Het moreel is niet hoog als het leger geen winst boekt.”

„Het moreel is niet hoog als het leger geen winst boekt” - Danilo Martin, inwoner Cherson

Na de bevrijding van Cherson hoopte de Oekraïense bevolking op meer overwinningen. De bevrijding bleek het laatste grote wapenfeit van de Oekraïense krijgsmacht in deze oorlog. Al heeft Oekraïne wel succes op de strategisch gelegen Zwarte Zee, waar het met aanvallen de Russische vloot verjoeg. Het Kremlin is de controle over de zee kwijt.

Maar het mislukte tegenoffensief op de grond vorig jaar veroorzaakte een teleurstelling onder de bevolking. Dit heeft het moreel aangetast. De oorlogsmoeheid is toegeslagen. Een land heeft in een oorlog succes nodig om vertrouwen te hebben in een goede afloop. Het besef is neergedaald onder de Oekraïners dat de oorlog niet binnen twee jaar is afgelopen. Ondertussen blijven de Russen Oekraïense steden, dorpen en de energie-infrastructuur bestoken, zodat de bevolking zonder elektriciteit zit.

Deze omstandigheden maken dat Martin (17) zich gaat aanmelden bij de krijgsmacht als hij 18 jaar is.  Nu werkt hij in een café achter de bar. „Zodra het kan, ga ik het leger in”, zegt hij geestdriftig. „Als ik dat niet doe, betekent dat dat de Russen weer naar Cherson komen.”

Gestabiliseerde frontlijn

De Russen voeren geen aanvallen uit om de stad weer in te nemen. De frontlinie in deze regio heeft zich gestabiliseerd. Geen van beide partijen weet de ander hier te verdrijven. De Oekraïense troepen houden de Russen bezig om te voorkomen dat ze de troepen in Oost-Oekraïne kunnen versterken. Daar zetten de Russische strijdkrachten met aanvallen druk op de Oekraïense linies, zonder dat ze significante terreinwinst boeken. Een Russisch offensief bij Charkiv in het noordoosten is vastgelopen.

Cherson probeert haar inwoners te beschermen tegen de Russische beschietingen. Het voetpad om het treinstation te verlaten is beveiligd met zandzakken van twee meter hoog. Op diverse locaties zijn op straat schuilplaatsen gebouwd. Kinderen rennen, klimmen, glijden en schommelen in een speeltuin langs extra hoge zandzakken. Naast de speeltuin kunnen ze terecht in een ondergrondse schuilplaats.

Het was een feest, herinnert Olena Natalna zich de bevrijding, terwijl haar dochter Dasja (16) naast haar zit op een bank in de speeltuin. Zoon Andri (10) rent ergens rond. „We hebben gehuild van geluk. Mensen keerden terug naar de stad.”

„We hebben na de bevrijding gehuild van geluk; mensen keerden terug naar de stad” - Olena Natalna, inwoner Cherson

Maar nu is het weer stiller geworden in Cherson, ziet ze. De euforie van de bevrijding is volledig weggeslagen. Natalna (43) voelt zich niet veilig in de stad, al is ze gewend geraakt aan de beschietingen. Ze weet inmiddels wanneer de inslag veraf is of dichtbij. Ze is waakzaam en voorbereid om ieder moment te kunnen vertrekken als het te gevaarlijk wordt. „Mijn koffer staat klaar.”