Het leven is eindig en niet eeuwig. Dat besef beïnvloedt je leven, stelt dr. Pansters. De Tilburgse historicus en theoloog is een van de organisatoren van een driedaagse grote internationale conferentie over het onderwerp ”dood en eindigheid”, dat van woensdag tot vrijdag in Utrecht plaatsvindt.

Een congres over de eindigheid van het leven. Waarom dit onderwerp?

Pansters: „De betrekkelijkheid van het leven is iets waar veel mensen liever niet over nadenken. Er is nauwelijks aandacht meer voor de eigen sterfelijkheid. Het hier en nu staat centraal, waarbij het gaat om de verwerkelijking van het individu. Zoveel mogelijk uit het leven halen, want je leeft maar één keer, is het devies. Dat staat in contrast met de middeleeuwen, toen de dood veel meer een dagelijkse realiteit vormde.”

U plaatst de huidige tijd naast de middeleeuwen. Waarom dat tijdvak?

„In die periode leefde men juist wel dicht bij de dood. Door ziekten en oorlogen kwam er veel sterfte voor. De meeste mensen geloofden in God en wilden er alles aan doen om in de hemel te komen. Het leven had consequenties voor het hiernamaals en dat vroeg om een nauwgezet leven. Er vond zelfreflectie plaats: waar ben ik mee bezig en wat laat ik na als ik sterf? Daarnaast stond niet het ”ik” centraal, maar de gemeenschap.”

Wanneer is dat omgeslagen?

„Dat begon bij de verlichting, maar is zo’n twintig jaar geleden nog eens extra zichtbaar geworden door het internet. Het is daarop mogelijk jezelf mooier voor te doen dan je misschien in werkelijkheid bent. Je profiel op sociale media laat je binnenste niet zien. In de middeleeuwen moest je fysiek relaties onderhouden, waardoor je karakter al snel duidelijk werd. Tegenwoordig leven veel jongeren in een virtuele wereld. Er is minder urgentiegevoel om concreet het goede te doen.”

Wat is goed doen volgens u?

„Aan mijn studenten vraag ik weleens wat er overblijft als zij morgen sterven. Is dat een mooi Facebookprofiel of zijn er daden die verder strekken dan de dag van morgen? Er komt zelfreflectie op gang als je nadenkt over de eindigheid van je leven. Goed doen uit zich in het leven voor de gemeenschap en niet zozeer voor het eigen ik. Deugden als naastenliefde, dienstbaarheid en nederigheid kunnen werkelijk het verschil maken.”

Tijdens de middeleeuwen vond de zelfreflectie vooral plaats in het licht van het hiernamaals. U laat dat aspect buiten beschouwing?

„Het is niet aan mij, maar aan een predikant of pastoor om te spreken over het leven na dit leven. Het verrijkt je huidige leven als je nadenkt over de dood. Je leeft maar één keer, maar je bijdragen kunnen voortleven. Je kunt juist van belang zijn door je bewust te zijn van je eigen sterfelijkheid.

„Als je meer beseft dat je sterfelijk bent, leer je jezelf relativeren” - Krijn Pansters, historicus en theoloog

De maatschappij valt uit elkaar als er niet meer goed gedaan wordt. Je ziet dat terug in populisme en extremisme. Er zijn activisten die doen alsof zíj de waarheid in pacht hebben. Dat laat iets zien van zelfverheffing: „Als je niet naar mij luistert, dan…”. Als je meer beseft dat je sterfelijk bent, dat je voorbijgaat, leer je jezelf relativeren en ben je bereid van anderen te leren.”