Landen moeten advertenties van bedrijven uit de fossiele industrie gaan verbieden, net als tabaksreclame. Daarvoor pleit António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN).
Wat was de aanleiding voor de uitspraak van Guterres?
Guterres sprak vorige week tijdens een klimaatevent op Wereldmilieudag in New York. Hij zoomde onder meer in op het feit dat het al twaalf maanden lang recordwarm is op aarde.
Guterres, die bekendstaat om zijn krachtige taal over de klimaatcrisis, uitte zich opnieuw ongekend fel: „We spelen Russische roulette met onze planeet.”
In de toespraak noemde de secretaris-generaal fossielebrandstofbedrijven de „peetvaders van klimaatchaos”. Hij zei dat de industrie recordwinsten binnenhaalt en geniet van „biljoenen aan subsidies gefinancierd door belastingbetalers”. Olie- en gasbedrijven riep hij op „te stoppen met het fungeren als aanjagers van planetaire vernietiging”.
Waarom pleitte hij ook voor een verbod op fossiele reclames?
De reclames ondermijnen het klimaatbeleid, is de gedachte. Als je minder broeikasgassen wilt uitstoten, dan helpt het niet als je tegelijk mensen met advertenties gaat verleiden om vervuilende producten te kopen. Reclames bevorderen daarmee geen duurzame levensstijl.
Volgens de VN-topman zorgen „massale reclamecampagnes” van de fossiele industrie voor vertraging van het klimaatbeleid. Hij riep elk land op om advertenties van olie- en gasbedrijven te verbieden. Ook wees hij media en socalemediabedrijven op hun verantwoordelijkheid bij het weigeren van dergelijke reclames. De Engelse krant The Guardian accepteert al sinds 2020 geen advertenties meer van fossiele bedrijven.
Welke reclames zouden onder zo’n verbod vallen?
Daarover lopen de meningen uiteen. Guterres noemt specifiek het weren van reclames van olie- en gasbedrijven. Dat is een vaker bepleite stap.
Maar de definitie van fossiele reclame gaat verder: reclame voor producten of diensten die een grote CO2-uitstoot veroorzaken. Daaronder vallen bijvoorbeeld advertenties voor luxe cruises, voor auto’s op benzine of diesel of voor vliegreisjes naar exotische oorden. Sommigen willen nog verder gaan en sluiten ook vleesreclames uit. Zo zijn er gemeentes in Nederland die allerhande campagnes uit de openbare ruimte weren: over alcohol, gokken, vlees én die van de fossiele industrie.
Een afgezwakte versie van fossiele reclame gaat alleen over advertenties van vervuilende brandstoffen van oliebedrijven. In Frankrijk mogen deze bedrijven sinds 2021 bijvoorbeeld niet meer adverteren met benzine en diesel maar nog wel met duurzame energie. De Fransen zijn tot nog toe de enigen met beperkingen op nationaal niveau.
Waarom zouden fossiele bedrijven niet mogen adverteren met duurzame energie?
Advertenties met zonne- en windenergie van fossiele bedrijven worden door milieuorganisaties met argusogen bekeken. Ze zien er greenwashing in. Dat betekent dat een bedrijf zich groen voordoet, maar ondertussen vervuilend bezig blijft. Want hoewel olie- en gasbedrijven veel geld investeren in duurzame energieprojecten, valt dat vaak in het niet bij de enorme bedragen die gemoeid zijn met het oppompen van olie en gas.
Zo was oliegigant Shell in 2021 in opspraak rond een grote reclamecampagne. Hierin claimde Shell dat je CO2-neutraal kon autorijden dankzij de aanplant van bomen. Misleidend, oordeelde de Reclame Code Commissie . Greenwashing, vond burgerinitiatief Reclame Fossielvrij .
Hoe staat het er in Nederland voor met een verbod op fossiele reclames?
In Nederland zijn diverse politieke partijen, waaronder de ChristenUnie, voor een verbod op fossiele reclames. In de Tweede Kamer is er echter geen meerderheid voor.
Klimaatminister Rob Jetten gaf vorig jaar oktober aan dat een verbod juridisch lastig haalbaar zou zijn. Dit werd vervolgens hartgrondig weersproken door twee juristen van de Universiteit van de Amsterdam. Er blijkt geen enkele juridische blokkade te zijn voor beperkingen rond reclames.
Op lokaal niveau zijn er volgens worldwithoutfossilads.org veertien Nederlandse gemeenten –met name grote steden– die fossiele reclames weren. Amsterdam was in 2020 wereldwijd de eerste gemeente. De provincie Noord-Holland is de eerste en enige provincie met een verbod.
„We spelen Russische roulette met onze planeet” - António Guterres, secretaris-generaal van de VN
In hoeverre is het verbod op fossiele reclames de oplossing?
Een verbod op reclames is nooit dé oplossing voor een duurzamere levensstijl. Dat beweert ook niemand. Uit onderzoek blijkt ondertussen dat dergelijke verboden wel werken, bijvoorbeeld bij tabak. In landen waar adverteren voor rookwaren werd verboden, was een duidelijke daling van het aantal rokers te zien.
Wetenschappers en adviesorganen zien een verbod ondertussen als een belangrijke stap. Zo noemden in 2023 onder meer het PBL , TNO , de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR), de Raad voor leefomgeving en infrastructuur (Rli) en de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) de maatregel in een advies.
Een speciale commissie van twaalf gedragswetenschappers stelde verder dat het instellen van een verbod „essentieel, maar niet voldoende” is. De commissie kwam tot stand na vragen van Tweede Kamerleden. Volgens de twaalf experts kan een verbod de „spiraal van stilstand” doorbreken. Deze spiraal gaat ervan uit dat mensen niet duurzaam handelen omdat ze denken dat de meerderheid van de mensen dat niet wil. Vanuit een soort groepsdruk dus. Een verbod op fossiele reclames beïnvloedt de sociale norm, waardoor er juist een „spiraal van actie” ontstaat, aldus de wetenschappers. Een duurzaam sneeuwbaleffect dus.
