In 1878 was er in Frankrijk in ieder geval een Biblebelt. Dat valt te concluderen uit het boek ”Travels with a Donkey in the Cévennes” van de bekende Schotse schrijver Robert Louis Stevenson. In ”Reis met een ezel door de Cevennen” vertelt Stevenson over zijn wandeltocht die hij in 1878 maakte met de ezel Modestine. Omdat Stevenson in de Schotse puriteinse vroomheid is opgevoed, signaleert hij allerlei overeenkomsten tussen de Schotse Covenanters en de Franse Camisarden, geradicaliseerde protestanten die onder luid psalmgezang in de Cevennen een soort guerrillaoorlog uitvochten. Stevenson is geschokt als hij het aanplakbiljet ”Collecte voor de Proclamatie van het Geloof” ziet en beseft dat in Frankrijk rooms-katholieken blijkbaar protestanten willen ‘bekeren’, terwijl in Schotland wordt gecollecteerd om „de duisternis van Rome” te bestrijden.

De Schot, die eerst door het rooms-katholieke Lozère reist, is verheugd als hij het dorp Pont-de-Montvert nadert en de eerste ”temple” (protestantse kerk) ziet. Stevenson is in protestants gebied, door het oversteken van de rivier de Tarn komt hij in de Franse Biblebelt. Dat wordt wel duidelijk als hij verderop een man ontmoet die continu maar één vraag stelt: „Kent u de Heere?” Pas als Stevenson naar boven wijst, stopt de man en zegt: „Medegelovigen te ontmoeten maakt mij zo blij vanbinnen, want velen zijn geroepen maar weinigen uitverkoren.”

Stevenson, die vertrouwd is met de Bijbel, de puriteinse theologen en de Schotse en Franse kerkgeschiedenis, stelt in zijn boek de vraag: „Wat is er in 1878 nog overgebleven van het krachtige protestantse geloof?”

Wat is er in 2024 van overgebleven? Is er in Frankrijk nog een Biblebelt? Op die vraag antwoordt de historicus dr. Patrick Cabanel, dé kenner van het Franse protestantisme: „Jazeker, er ís een Franse Biblebelt. Dat zegt ook de gezaghebbende Franse socioloog en geograaf André Siegfried (1875-1959). Siegfried kwam uit een oud protestants geslacht en had een neus voor alles wat protestants was. Bovendien kende hij de Biblebelt van de Verenigde Staten en hij signaleerde in de Cevennen allerlei overeenkomsten, ook in het gebruik van metaforen zoals een identificatie met het volk Israël.”

Chemin de Stevenson

Patrick Cabanel woont in Saint Julien d’Arpaon, dat ligt aan de wandelroute Chemin de Stevenson. In zijn huis kan hij nog de zwarte plekken aanwijzen die het gevolg zijn van het platbranden van protestantse dorpjes in 1703 tijdens de vervolgingen onder Lodewijk XIV, de Zonnekoning.

In zijn historisch onderzoek kan Patrick Cabanel de komst en verspreiding van het protestantisme afleiden aan de hand van de verandering van namen. „Vóór de Reformatie hadden Fransen typisch rooms-katholieke namen zoals Bernard, Maria, Jozef en Theresia. In de akten verdwijnen dat soort namen, om plaats te maken voor Bijbelse namen zoals Gideon, Mozes en Abjathar. Bekende Camisarden zijn Abraham Mazel, Salomon Gouderc en David Mazauric. Als het aanroepen van heiligen of de maagd Maria ontbreekt, is dat een indicatie voor protestantisme.”

Het deel van Frankrijk dat in de 16e eeuw protestants was, noemen Patrick Cabanel en andere historici de ”croissant réformé” (gereformeerde croissant); op de kaart heeft het gebied de vorm van een croissant met het ene uiteinde in La Rochelle en het andere reikend tot aan Genève.

Van de ”gereformeerde croissant” is nu alleen de onderkant van het dikke gedeelte over: de Cevennen, de Franse Biblebelt. Volgens Patrick Cabanel is het historische Franse protestantisme zwak en op sterven na dood; het leeft alleen als historisch bewustzijn en cultureel protestantisme. „Een uitzondering vormt het dorp Chambon-sur-Lignon”, zegt Cabanel. „Daar zijn darbisten die zich ”zuivere en strikte darbisten” noemen. Zij rijden in grote en dure auto’s. Niet kenmerkend voor de Franse Biblebelt, wel voor deze groepering.”

„Als het aanroepen van heiligen of de maagd Maria ontbreekt, is dat een indicatie voor protestantisme” - Dr. Patrick Cabanel, historicus

Alès

Charles Nicolas was ”aumônier” (ziekenhuispredikant) in Alès, de hoofdstad van de Cevennen. Zijn vrouw Myriam stierf op 43-jarige leeftijd. Nicolas is nooit hertrouwd. Hij werd aalmoezenier, vanwege zijn ervaring met ziekte en sterven en omdat hij vindt dat een gemeente beter door een predikantsechtpaar kan worden gediend.

„In Frankrijk mag ieder ziekenhuis pastores aanstellen. Hier in Alès werken een rooms-katholieke, protestantse en islamistische geestelijke samen. De stilte- of meditatieruimte moet multicultureel zijn en ieder godsdienstig symbool is strikt verboden. De verhouding tussen de geestelijken is goed; er zijn plaatsen waar een protestantse aalmoezenier weerstand oproept”, vertelt ds. Nicolas tijdens een rondleiding door het ziekenhuis.

„In Frankrijk mag ieder ziekenhuis pastores aanstellen; hier werken een rooms-katholieke, protestantse en islamitische geestelijke samen” - Charles Nicolas, emeritus ziekenhuispredikant

In het jaar 1629 kwam een einde aan de godsdienstoorlog tussen de rooms-katholieken en de protestanten. Na de belegering van Alès ondertekende koning Lodewijk XIII op 28 juni 1629 de ”Vrede van Alès”, ook wel het ”Edict van Genade”. Dit verdrag was opgesteld door kardinaal Richelieu en de hugenotenleiders en maakte wel een einde aan de godsdienstoorlog, maar niet aan de vervolgingen. Om de protestanten vrees aan te jagen, kreeg Alès het Fort Vauban (een gevangenis) binnen de stad. Een groot Mariabeeld troont op de hoogte tegenover de stad. Dit voorjaar werd het beeld beschoten en raakte het beschadigd. „Dat zal voor devote rooms-katholieken schokkend zijn”, zegt Nicolas. Dan krult er een ondeugende glimlach om zijn mond en vervolgt hij, zijn fantasie de vrije loop latend: „De dader is onbekend. De daad zal wel worden toegeschreven aan een ”geradicaliseerde protestant” en dan kan een nieuwe godsdienstoorlog uitbreken.”

Zover zal het niet komen. Wel is er volgens de emeritus ziekenhuispredikant een geestelijke oorlog gaande in het land van ”ni Dieu, ni maître” en ”ni Bible”. Sinds Frankrijk in maart 2024 het recht op abortus in de grondwet verankerde , draagt Charles Nicolas als teken van rouw een zwarte stropdas. „Daarmee is het land onherroepelijk een grens overgegaan, dat is echt een Rubicon, een niet meer te stuiten ontwikkeling richting de afgrond. Tijdens een persconferentie zei president Macron openlijk: „Buiten de mens is er niets.” Dát is schokkend. De vrijdenkers en neoliberalen juichten, maar mijn hart huilde.”

Het protestantisme is prominent aanwezig in Alès; dat blijkt ook uit de boekhandel Jean Calvin. Nergens in Frankrijk –ook niet in Parijs– is er zo’n groot assortiment protestantse lectuur te vinden als daar. In de boekhandel worden regelmatig lezingen gehouden, onder anderen door de historicus Patrick Cabanel.