De oproep van Jezus druist op het eerste gezicht geheel in tegen het gevoel van deze tijd. Bepaald niet een tijd om zorgeloos te zijn, gezien alle onrust dicht bij huis en op het wereldtoneel. Onze samenleving, die lang bekend stond als een samenleving waarin een grote mate van vertrouwen in instituties en bestuur heerste, verandert snel in een samenleving waarin het vertrouwen afneemt en de samenhang lijkt te verdwijnen.

Dat is zorgelijk en het zou me een lief ding waard zijn als we dat tij zouden kunnen keren. We kunnen wellicht beginnen met niet elke keer weer te roepen dat overheid en bestuur niet deugen, terwijl we in een van de beste landen wonen, waarin betrouwbaar bestuur feitelijk bestaat. Er is nog steeds heel veel om vertrouwen in te hebben!

Wantrouwen

De Duits-Amerikaanse theoloog Paul Tillich schreef in zijn tijd, de jaren dertig van de vorige eeuw, over een ”shaking of the foundations”. Alsof alles waarop de samenleving was gebaseerd, stond te trillen op zijn grondvesten. Mensen raken ook vandaag onzeker en angstig, verdwaald in de vele vragen van het moment, en zijn ontvankelijk voor de schijnbare zekerheden van het simpele antwoord. Mensen maken zich dus wel degelijk zorgen over de vraag hoe zij zich zullen kleden en wat zij zullen eten. Of anders: hebben we wel een dak boven ons hoofd, is er genoeg voor iedereen en is er wel ruimte voor de vreemdeling die op ons pad komt?

Het is zeker niet de tijd voor zorgeloosheid en leven van de wind. Het is een tijd om waakzaam te zijn. Waakzaam om te voorkomen dat wat ons mensen bindt en samenbrengt en bijeenhoudt, wordt afgebroken of ten onder gaat aan steeds feller wordende polarisering. Soms lijkt het erop dat mensen elkaar niet meer willen horen en alleen maar naar elkaar staan te roepen en te schreeuwen. „Ik heb gelijk en ik ben niet geïnteresseerd in jouw weerwoord.” Je politieke tegenstander is je vijand geworden. Niet meer degene met wie je in debat gaat om een goed compromis te vinden. Je wilt de ander verslaan en monddood te maken. Hans Boutellier schrijft daar treffend over in zijn boek ”Het Nieuwe Westen”. Als we niet uitkijken, zal wantrouwen het winnen van vertrouwen.

”Op God vertrouwend”

Ik heb hierover gesproken in mijn nieuwjaarsrede. Daarin heb ik de wapenspreuk van de provincie Zuid-Holland onder de aandacht gebracht. ”Vigilate Deo Confidentes” luidt die spreuk en dat betekent: ”Weest waakzaam, op God vertrouwend”.

Er is veel om zuinig op te zijn en er is veel wat we kunnen verliezen. We moeten alert zijn op wat onze vrijheid en democratische rechtsstaat bedreigt. We moeten waakzaam zijn tegenover krachten die goed garen spinnen bij de alsmaar groeiende verdeeldheid in Nederland of in Europa.

Dat ”Deo Confidentes” raakt in onze sterk geseculariseerde samenleving minder gewaardeerd en begrepen. Maar toch, het zou ons goed doen wanneer we het ”Ego Confidentes” van onze tijd zouden beantwoorden met het besef dat wij allen deel zijn van een groter geheel en wijzelf niet het middelpunt van het universum en de geschiedenis zijn. Het zou goed zijn als wij meer zouden redeneren vanuit het meervoud, het wij, dan vanuit het enkelvoud, het ik! En daarbij kan het geen kwaad om ook ontvankelijk te zijn voor het geluid van de ander – verhalen en klanken die ons kunnen inspireren en bemoedigen.

Drieslag

Het nieuwe hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB draagt de titel ”Hoop, Lef en Trots”. Velen zullen gedacht hebben aan die andere drieslag, die vele mensen al eeuwenlang heeft gemotiveerd om er met elkaar iets van te maken: geloof, hoop en liefde.

Ik spreek de hóóp uit dat de opstellers van dit nieuwe regeerprogram en het te vormen nieuwe kabinet zich zullen laten leiden door de hoop dat wij als zoekende mensen in deze verwarrende tijden niet verder van elkaar verwijderd raken. Dat de teksten die wij zullen lezen en horen, getuigen van de verantwoordelijkheid om mensen bij elkaar te brengen en ervoor te zorgen dat mensen niet buiten de boot vallen en niet het gevoel hebben niet meer mee te tellen. Ik verwacht léf te zien om waar nodig onrecht aan de kaak te stellen en te bestrijden. Lef om niet te vallen voor de simpele oplossingen die verschillen aanwakkeren in plaats van overbruggen. Om nieuwe wegen te vinden om in deze ingewikkelde tijden nieuwe oplossingen te vinden die duurzaam zijn en ook voor onze kinderen en kleinkinderen het goede zullen brengen. Ik zou met anderen tróts willen zijn op wie en wat wij zijn en op datgene waarmee wij in de geschiedenis een hoop hebben bereikt. Daarin golden steevast woorden en waarden als tolerantie, ruimdenkendheid, oog voor de noden van anderen, rechtvaardigheid, zorg voor de kwetsbaren en stimulans voor de sterken.

Gerechtigheid

De oproep tot zorgeloosheid in de Bergrede heeft niets van doen met ”pluk de dag” en ”na ons de zondvloed”. Het is een aansporing om te beginnen met wat echt belangrijk is. Een aansporing om prioriteiten te stellen en daarmee een fundament te leggen voor een samenleving en een wereld waarin datgene waarover wij ons elke dag zorgen maken, vanzelf zal komen.

Begin nu eens met het zoeken naar het Koninkrijk van God en de gerechtigheid, en al het andere zal je worden geschonken… Begin nu eens met die ander te zien als je naaste, die lief te hebben zoals je jezelf liefhebt. Zorg ervoor dat niemand te weinig heeft en elk mens recht heeft op een menswaardig bestaan. Begin nu eens met de taal van de vrede, opdat de oorlog stopt. Als dat het vertrekpunt is, dan zal al het andere je geschonken worden. Dan is er namelijk genoeg voor iedereen.

De auteur is Commissaris van de Koning in Zuid-Holland. Dit artikel is een verkorte weergave van de toespraak die hij hield tijdens de residentiepauzedienst die op 21 mei plaatsvond in de Waalse Kerk in Den Haag.