Er is iets vreemds aan de hand met de politiek in Iran: ze is niet representatief. Het maakt niet uit welke partijen de lakens uitdelen, een groot deel van het land voelt zich hoe dan ook niet vertegenwoordigd. Dat deel maakt zijn mening al decennialang op een andere manier duidelijk: door massale demonstraties, die al even onvermijdelijk op keiharde wijze worden neergeslagen.

Er zijn wel democratische elementen in Iran, zoals de verkiezing van de president en van het parlement, maar die worden ingeperkt doordat de kandidaten van tevoren worden uitgekozen. Hervormingsgezinde kandidaten halen de lijst vaak niet.

Dat zal in de komende weken opnieuw blijken, als het land zich voorbereidt op nieuwe presidentsverkiezingen. Die moeten volgens de wet binnen vijftig dagen nadat de zittende president is overleden, plaatsvinden. Maandag werd de datum van 28 juni vastgesteld.

Wie zijn de belangrijkste kanshebbers? Er gaan diverse namen rond. Vooral de voorzitter van het parlement, Mohammad Baqer Qalibaf, wordt vaak genoemd. Een andere kandidaat is de burgemeester van Teheran, Alireza Zakani. En mogelijk zou de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Mohammad Javad Zarif op de shortlist kunnen terechtkomen.

Machtsstrijd

Om die namen te kunnen plaatsen, is het van belang om de hoofdlijnen van de Iraanse politiek te begrijpen. De allerkortste uitleg is dat er sinds jaar en dag een interne machtsstrijd gaande is tussen conservatieven en hervormers. Sinds de laatste verkiezingen trekken de conservatieven aan het langste eind. Zij bezetten vrijwel alle belangrijke posten in het overheidsapparaat. De genoemde kanshebbers Qalibaf en Zakani horen allebei tot dit kamp.

Zarif daarentegen hoort bij het kamp van de hervormers. Die hadden tot 2020 een sterke positie in het parlement, maar werden bij de verkiezingen van dat jaar verpletterend verslagen. Ook bij de parlementsverkiezingen van dit jaar, die de afgelopen maanden in verschillende rondes zijn gehouden, wisten de hervormers geen voet aan de grond te krijgen – vooral omdat het ze onmogelijk was gemaakt. De meeste hervormingsgezinde kandidaten waren vooraf al van de kieslijst gehaald. En dat zorgde weer voor een historisch lage opkomst: een groot deel van de Iraniërs voelt zich hoe dan ook niet vertegenwoordigd.

Opperste Leider

De laatste hervormingsgezinde president was de voorganger van Ebrahim Raisi, Hassan Rouhani, die deze post tot 2021 vervulde. Maar toen was allang duidelijk dat de groeiende invloed van de conservatieven een verlenging onmogelijk zou maken.

Wat Rouhani in eerste instantie wél mocht, is zijn zetel houden in de Raad van Experts. Dat was belangrijk, want die raad kiest wie de Opperste Leider van Iran wordt – de allerbelangrijkste positie, die nu in handen is van ayatollah Ali Khamenei. En het zal niet al te lang duren voordat die raad aan het werk moet, want Khamenei is al 85.

Maar het feest voor Rouhani is voorbij. Hij is door een van de machtigste conservatieve hardliners, Ahmad Jannati, uit de raad gewerkt. Een paar dagen voor de dood van president Raisi deed Rouhani daar nog zijn beklag over in een zeldzaam open brief, maar dat heeft hem niet geholpen.

Het is dus hoogstwaarschijnlijk dat de conservatieven hun macht in de Iraanse politiek zullen handhaven, zowel als het gaat om de post van president als om de opvolger van Khamenei. De vraag die overblijft, is dan ook vooral hóe conservatief de nieuwe president precies zal zijn. En hoe het letterlijk murw geslagen, niet-vertegenwoordigde volksdeel daar op gaat reageren.