Het principe dat een patiënt geen schade mag worden toegebracht moet centraal staan in de zorg voor transjongeren, vindt het Europese verband van psychiaters. In een verklaring roept ESCAP, waar psychiaterverenigingen uit 36 landen bij zijn aangesloten, zorgverleners op om „geen experimentele en onnodig invasieve behandelingen met onbewezen psychosociale effecten te promoten”.

Het gaat om puberteitsremmers en cross-sekse hormonen. Middelen die zorgen dat iemand de lichamelijke kenmerken krijgt van het gewenste geslacht. De behandeling staat bekend als het ”Dutch protocol”.

Volgens de verklaring is „extreme voorzichtigheid” geboden bij het voorschrijven van medicatie bij jongeren met genderdysforie. Er is volgens ESCAP een groot tekort aan wetenschappelijk onderzoek naar zowel de langetermijngevolgen van die medische behandeling als het natuurlijke beloop van gevoelens van genderdysforie zonder medische behandeling.

Zorgen over stijging

De directe aanleiding van de psychiatersverklaring is de toename in het aantal jongeren dat zich aanmeldt voor genderzorg, zegt Robert Vermeiren. Hij is een van de twee Nederlandse hoogleraren die aan het stuk meewerkten. „Verschillende professionals in Europa maken zich zorgen over die stijging.” Vooral onder geboren meisjes is de toename groot.

„Daarbij is er een verandering in het profiel van de aanmelders”, zegt Vermeiren. Dat roept de vraag op of het bestaande protocol wel voldoende op hen is toegesneden.

In Nederland is het aantal jongeren op de wachtlijst voor genderzorg tussen 2019 en 2022 gestegen van 2820 naar 8630. In Engeland was een soortgelijke toename aanleiding voor een kritisch rapport van kinderarts Hilary Cass. De Engelse gezondheidsdienst besloot om puberteitsremmers alleen nog voor te schrijven als de jongere meedoet aan een wetenschappelijk onderzoek. Ook werd daar de grootste kliniek voor genderzorg, Tavistock, gesloten wegens onzorgvuldig handelen.

„We zien in veel andere landen dat de strengheid en keurigheid van het Dutch protocol niet gehanteerd wordt”, zegt Vermeiren. Er zijn vooral zorgen dat puberteitsremmers snel worden voorgeschreven, terwijl die juist als een fuik kunnen werken. Vermeiren: „Ze zouden ingezet worden om jongeren de tijd te geven om te bepalen of ze wel of niet verder willen in hun transitie. Maar in een analyse zien we dat bijna iedereen na puberteitsremmers doorgaat met cross-sekse hormonen. Klopt dat dan wel?”

„We zien in veel andere landen dat de strengheid en keurigheid van het Dutch protocol niet gehanteerd wordt” - Robert Vermeiren, coauteur van ESCAP-verklaring

Geen glazen bol

Uit onderzoek blijkt ook dat een diagnose genderdysforie „onbetrouwbaar en instabiel” kan zijn met het verstrijken van de tijd, schrijven de psychiaters in hun verklaring. Oftewel: misschien verdwijnen of veranderen die gevoelens nog.

„Het probleem is dat we geen glazen bol hebben”, zegt Vermeiren daarover. En ook na een medische behandeling, of het uitblijven daarvan, is het moeilijk vergelijken. „Iemand die zonder medische behandeling ongelukkig is, was misschien in het andere geval ook ongelukkig geweest.”

Een andere zorg van ESCAP is de polarisatie van het debat, zegt de psychiater. „Als je kritisch bent op deze zorg, lijkt het alsof je tot de antigroepen hoort. Als je erin meegaat, lijkt het alsof je alleen maar pro bent. Wij hopen op een goede discussie, en willen dat mensen die echt van geslacht willen veranderen die mogelijkheid ook krijgen. Tegelijkertijd willen we ze niet in een richting duwen.”