Het was de grootste inbeslagname van cocaïne in Senegal ooit: meer dan een ton van het witte goedje, ter waarde van zo’n 136 miljoen euro, verstopt in pakjes en opgeborgen in zakken in het laadruim van een vrachtwagen. De Senegalese douane onderschepte de vangst vorige week vlak bij de grens met Mali. In dezelfde week werd in het zuidwesten van Niger een lading cannabis en tramadol, een synthetisch opiaat, ter waarde van 47.000 euro in beslag genomen, aldus de nationale televisie.

West-Afrika is in toenemende mate een doorvoerhaven voor drugs, waarschuwt een net verschenen VN-rapport. De ligging van de Sahel –ten zuiden van de Sahara en lopend van de Atlantische Oceaan tot aan de Rode Zee– maakt het tot een doorvoerpunt voor cocaïnestromen vanuit Zuid-Amerika naar Europa.

Drugsoorlogen

De bevindingen zijn vooral gestoeld op een toename in cocaïnevangsten in de Sahellanden: van gemiddeld 13 kilo per jaar tussen 2015 en 2020 naar 41 kilo in 2021 en 1466 kilo in 2022. Naast cocaïne worden cannabis en de zware pijnstiller tramadol het vaakst onderschept, volgens het rapport.

Luca Raineri, een Italiaanse onderzoeker in veiligheidsstudies aan de Sant’Anna School of Advanced Studies van Pisa, kijkt er niet van op. „Vraag en aanbod van cocaïne zijn wereldwijd drastisch gegroeid, dus worden bestaande routes overspoeld met cocaïne.”

„Konvooien worden bestuurd door achttienjarige jongens die wat geld willen verdienen” - Luca Raineri, onderzoeker

Tegelijk zetten deskundigen ook vraagtekens bij de gemelde trend. „Het feit dat er een toename is van drugsvangsten betekent niet per se dat de handel is gegroeid”, zegt onderzoeker naar internationale criminaliteit Gernot Klantschnig, verbonden aan de Universiteit van Bristol. „Het betekent vooral dat een overheid zich hier meer mee bezighoudt. Drugshandel in Afrika is allesbehalve nieuw. In de jaren vijftig werd in Lagos in Nigeria al heroïne gevonden.”

Het kan volgens Klantschnig ook zijn dat machthebbers in de Sahel zich meer op drugsvangsten zijn gaan richten. Want met name onder militaire regimes nemen berichten over onderscheppingen toe, ziet Klantschnig. „Niet omdat er daadwerkelijk méér handel of consumptie is, maar omdat junta’s van drugsoorlogen houden: zaken hardhandig aanpakken. In de jaren negentig in Nigeria was de inbeslagname van drugs enorm, en dat werd gedaan door militaire regimes. Nu zijn er ook weer meer militaire regimes in de Sahel.”

Klantschnig en Raineri hebben beiden veldwerk gedaan in de Sahel. Volgens de Italiaan scheuren zwaar gemilitariseerde konvooien van auto’s met vierwielaandrijving door de Sahara. „Door een gebied dat grotendeels rechteloos is; verschillende gewapende groepen strijden er om land. Velen willen de konvooien onderscheppen en losgeld vragen om ze door te laten.”

Achttienjarige jongens

Lokale gemeenschappen profiteren niet of nauwelijks van de cocaïnestromen, zegt Raineri. „Soms razen auto’s door het dorp. Een enkele keer investeren drugsbaronnen in lokale gemeenschappen om sympathie te winnen, bijvoorbeeld door een moskee te bouwen.”

Volgens de onderzoeker zijn de drugsbaronnen vaak rijke zakenlieden uit het Midden-Oosten, gevestigd in Mali en Niger. „De betrokken gewapende groepen zijn van allerlei snit: gelieerd aan de staat of tegen de staat, jihadistisch of bijvoorbeeld separatistische rebellen. Degenen die konvooien besturen, zijn achttienjarige jongens die wat geld willen verdienen. Na een paar ritten krijgen ze de auto’s die gebruikt worden cadeau.”

„De betrokken gewapende groepen zijn van allerlei snit: gelieerd aan de staat of tegen de staat, jihadistisch of separatistische rebellen” - Luca Raineri, onderzoeker

Er zijn sterke vermoedens dat niet álle drugs die in West-Afrika aankomen, uiteindelijk naar Europa worden verscheept. „Door kleine inbeslagnames en anekdotisch bewijs weten we dat er in de regio meer drugs worden gebruikt. In Saudi-Arabië zie je mensen die overduidelijk high zijn. En tramadol wordt veel naar Libië en Egypte vervoerd; landen waar mensen onder druk staan van oorlog of terreurregimes. Maar overheden verdoezelen daar de consumptie van drugs; ze noemen het een Europees probleem. En dus hebben we er nauwelijks data van.”

Toch is Afrika nog altijd geen primaire bestemming voor drugsstromen, zegt Raineri. „Het merendeel gaat rechtstreeks per boot naar Europese landen.” Als je zegt dat drugshandel op het continent nieuw is, of geëxplodeerd, dan is de volgende stap zeggen dat de desbetreffende regeringen niet klaar zijn om te regeren en dat er interventie en extra steun nodig is, zegt Klantschnig. „Dit soort rapporten wordt gemaakt om de interesse van donors te wekken. Dat willen regimes soms zelf ook, want dan krijgen ze meer geld.”