De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en de regeringsleiders van Griekenland, Italië, België, Oostenrijk en Cyptrus tekenden zondag met de Egyptische president Abdel Fattah El-Sisi het akkoord.

Over een periode van drie jaar krijgt de Centrale Bank van Egypte 5 miljard euro aan gunstige leningen die „gebruikt kunnen worden zoals de regering dat wil”, aldus de Europese Commissie. Ook gaat de Europese Unie voor 1,8 miljard euro investeren om de Egyptische economie aan te zwengelen en samenwerking op het gebied van hernieuwbare energie, handel en veiligheid te stimuleren.

In het jargon van de EU krijgt Egypte „macro-financiële hulp”, doorgaans bestemd voor landen met zo’n negatieve betalingsbalans dat de import van essentiële goederen niet meer kan worden betaald. Sinds de val van het regime van Hosni Mubarak in 2011 verkeert Egypte in een ernstige economische crisis. Door afbetalingen van buitenlandse schuld, die omgerekend al 151 miljard euro bedraagt en in tien jaar tijd is verdrievoudigd, heeft het land met gierende inflatie te maken en verdampen de inkomsten van de staat. De inflatie is sinds vorig jaar opgelopen tot meer dan 30 procent.

Speerpunt van de deal is voor Brussel niet de hulp die bedoeld is om de economische instabiliteit in Egypte op te lossen, maar de gift van 600 miljoen euro aan Caïro, waarvan 200 miljoen is bedoeld voor het tegenhouden en opvangen van illegale migranten op weg naar Europa. Zo is hulp toegezegd bij het opvangen van Sudanese vluchtelingen in het land. Ook zou Caïro door EU-landen teruggestuurde migranten moeten opvangen.

Machtsstrijd

Brussel helpt eveneens bij het versterken van de Egyptische grenzen met Sudan en de 1115 kilometer lange grens met Libië, waarvandaan veel illegale migranten de Middellandse Zee oversteken op weg naar Europa. Via deze route kwam in 2022 de op een na grootste groep vluchtelingen illegaal Europa binnen. Ook uit Egypte. Volgens het EU-asielagentschap vroegen vorig jaar 26.500 Egyptenaren in de EU asiel aan tegen 15.400 in 2022. Naast mensen uit Egypte gebruiken ook veel Sudanezen, Eritreeërs en Somaliërs de route via Libië om het Europese vasteland te bereiken.

Na deals met Tunesië (juli 2023) en Mauritanië (februari) is Egypte het derde land aan de buitengrenzen waarmee Brussel in korte tijd een migratiedeal sluit. Met aan de linkerkant Libië, rechts de zwaarbevochten Gazastrook en in het zuiden Sudan, waar sinds april een machtsstrijd woedt, is Egypte een waar toevluchtsoord voor vluchtelingen.

In het land verblijven nu een half miljoen geregistreerde vluchtelingen, blijkt uit cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR – de meesten uit Sudan, Syrië en Zuid-Sudan. Diezelfde organisatie weet te melden dat alleen al vorig jaar zo’n 450.000 Sudanezen, veelal illegaal, naar Egypte vluchtten. Volgens officiële schattingen bedraagt het aantal illegale vluchtelingen ten minste 9 miljoen mensen op bijna 110 miljoen inwoners.

Tunesiëdeal

Aan de Egyptedeal heeft Brussel allerlei voorwaarden verbonden, zoals economische hervormingen. Zo is volgens de EU in de economie privatisering nodig om eerlijke concurrentie te bewerkstelligen en het land aantrekkelijker te maken voor investeerders. Ook moet de overeenkomst volgens Brussel „democratie, grondrechten, mensenrechten en gendergelijkheid” in Egypte bevorderen.

Maar net als met de EU-Tunesiëdeal vinden mensenrechtenorganisaties het schandalig dat de EU een overeenkomst sluit met een land waarin de mensenrechten niet zijn gegarandeerd. De autoriteiten van Egypte hebben geen goed imago als het gaat om het naleven van de mensenrechten. En de situatie verslechtert, aldus mensenrechtenorganisatie Amnesty International.

Agenten arresteren routinematig vluchtelingen omdat ze het land illegaal binnenkomen of er illegaal verblijven. Irreguliere migranten worden vastgehouden „in wrede en onmenselijke omstandigheden”, schrijft Amnesty, of ze worden gedeporteerd naar hun thuisland. Intussen slaagt Caïro er niet in haatmisdrijven door de Egyptische bevolking tegen vluchtelingen in toom te houden.

Ondanks alle bezwaren is er politieke wil voor de deal met Egypte. VVD-Europarlementariër Malik Azmani noemt de migratiedeal noodzakelijk. „Het is een vraagstuk van de lange adem, maar met deze acties pakken we weer de controle over wie Europa binnenkomt.” Onmenselijk? Volgens Azmani is het feit „dat mensen hun levens riskeren door een levensgevaarlijke reis te maken naar Europa” onmenselijker. „Grip op migratie is nodig, ook vanuit humanitair perspectief.”