„We zijn vastbesloten om Israël te helpen voorkomen dat 7 oktober ooit weer gebeurt.” De woorden van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, in december vorig jaar, klinken menig Israëliër vandaag de dag in de oren als een echo uit een ver verleden. Evenals eerdere beloften die de bewindsman deed tijdens de vele bezoeken die hij sinds de aanslagen van Hamas aan de Joodse staat bracht.

Want de betrekkingen tussen Jeruzalem en Washington staan onder druk. En niet voor het eerst. Al sinds het aantreden van de rechts-religieuze coalitie onder leiding van premier Benjamin Netanyahu, heeft het Witte Huis zijn kritiek op Israël niet onder stoelen of banken gestoken. Tekenend was de ontvangst van de Israëlische president Isaac Herzog door president Joe Biden in juli vorig jaar. Het Amerikaanse staatshoofd gaf de voorkeur aan zijn ambtgenoot boven Netanyahu, tot grote frustratie van de minister-president.

Vooral de juridische hervormingen die de huidige Israëlische regering wilde doorvoeren, waren de VS een doorn in het oog. Netanyahu kreeg van Biden te verstaan dat hij naar de stem van het volk moest luisteren en de waarden van de democratische rechtsstaat diende te garanderen.

Even leek die kritiek naar de achtergrond gedrongen, toen Israël met het drama van 7 oktober werd geconfronteerd. Vooral het bezoek van president Biden en de bezielende toespraak die hij tot het Israëlische volk hield, kort na het bloedbad, lieten zien dat de band tussen beide landen nog altijd zeer hecht is. De grootschalige Amerikaanse militaire hulp die de Joodse staat sinds het begin van de oorlog ontving, onderstreepte dat nog eens te meer.

„We zijn vastbesloten om Israël te helpen voorkomen dat 7 oktober ooit weer gebeurt” - Antony Blinken, minister van Buitenlandse Zaken VS

Maar inmiddels zijn de relaties tussen beide landen aanmerkelijk bekoeld. Het strategische bondgenootschap en de gedeelde veiligheids- en morele belangen staan niet ter discussie. De VS onderschrijven nog altijd de doelstelling om de Palestijnse terreurbeweging Hamas uit te schakelen. Maar Washington uit wel stevige kritiek op het Israëlische militaire optreden in de Gazastrook en verbindt daaraan ook de nodige consequenties.

Politieke druk

Aanvankelijk drongen de VS er bij Israël –al dan niet in sterke bewoordingen– op aan om meer humanitaire hulp in Gaza toe te laten en een bestand in acht te nemen. Inmiddels krijgen de Amerikaanse verzoeken steeds meer het karakter van eisen. Israëlisch verzet om aan de wensen van Washington tegemoet te komen, bestrafte Amerika onder andere door zich te onthouden van stemming over een resolutie van de VN-Veiligheidsraad waarin een direct staakt-het-vuren werd geëist.

President Biden waarschuwde vorige week in een telefoongesprek met Netanyahu nog, dat de huidige opstelling van de Israëlische regering tot een verandering in het Amerikaanse beleid kan leiden. De twee hadden volgens waarnemers een uiterst pittige conversatie, nadat Biden eerder al publiekelijk zijn woede had geuit over de Israëlische luchtaanval op een humanitair konvooi in Gaza waarbij zeven hulpverleners om het leven kwamen. Dinsdag sprak Biden opnieuw zijn ongenoegen uit over het „foute beleid” van Netanyahu.

De gangbare analyse van het optreden van Biden is dat de Amerikaanse president onder grote politieke druk in eigen land staat. En dat de soep voor Israël dus niet zo heet zal worden gegeten als ze wordt opgediend. Dat is ongetwijfeld waar. Biden ziet zich geconfronteerd met kritische Democratische partijgenoten die hem al langere tijd zijn in hun ogen onvoorwaardelijke steun aan de Joodse staat verwijten.

Aan de andere kant voelt Biden de hete adem van Donald Trump in zijn nek. Zijn belangrijkste rivaal in de race om het presidentschap voegde hem onlangs nog toe dat hij Israël in de kou laat staan en Netanyahu als een schooljongetje behandelt.

Antizionistische academici

Er speelt echter nog iets veel fundamentelers in de veranderende Amerikaanse houding richting Israël, meent dr. Eric R. Mandel, directeur van Middle East Political Information Network (MEPIN). Hij adviseert onder anderen Amerikaanse Congresleden over het Midden-Oostenbeleid. In een ingezonden stuk in The Jerusalem Post betoogde hij vorige maand dat Biden een van de laatste Democratische leiders is die nog opgevoed zijn met het idee van gedeelde waarden en wederzijdse veiligheidsbelangen als het gaat om de relatie tussen de VS en Israël.

„Nieuwe generatie Amerikaanse leiders opgeleid in milieu van antizionistische academici” - Eric R. Mandel, Amerikaans analist

De nieuwe generatie Amerikaanse leiders is echter voor het grootste deel opgeleid in een „milieu van antizionistische academici, die Israël door een binaire lens bekijken en de Joodse staat beschuldigen van landjepik en etnische zuivering”, waarschuwt Mandel. En dat heeft volgens hem ernstige consequenties.

„De Amerikaans-Israëlische alliantie ondergaat momenteel een forse stresstest. En er is geen garantie voor toekomstig succes.” Met het oog op alle grote dreigingen zouden de leiders van beide landen er beter aan doen hun kritiek privé te houden en eenheid uit te stralen richting een vijandige omgeving die erop uit is hen te vernederen, aldus de analist.

Als die eenheid er niet is, zal dat de jihadisten van deze wereld alleen maar in de kaart spelen, meent Mandel. „Een bomaanslag op een bus hier, een ‘7 oktober’ daar, sabotage van de internationale scheepvaart hier, een auto die op een menigte inrijdt daar. Tot Israël en het Westen opgeven. Dan kan hun droom uitkomen: geen Joden, geen Amerika meer om hun alleenheerschappij in het Midden-Oosten in de weg staan.”