„Het is verschrikkelijk.” De christelijke straatpastor Max Paans uit Ede heeft dinsdag weinig woorden nodig om zijn afschuw over de gijzelingsactie in een café in Ede te uiten. Dagblad De Gelderlander meldde dat de 28-jarige verdachte psychische problemen heeft en daarvoor onder behandeling was bij een specialistische kliniek voor geestelijke gezondheidszorg.

De Gelderlander meldde dinsdag ook dat de verdachte in december 2023 is veroordeeld omdat hij twee agenten kennelijk met een vuurwapen had bedreigd. De man kreeg een celstraf van 120 dagen, waarvan 103 voorwaardelijk. Ook moest hij op last van de rechter verplicht een behandeling ondergaan bij een forensische psychiatrische instelling.

Nederland is niet goed voorbereid op hulp aan mensen die het maatschappelijk niet redden

Kennelijk is de verdachte een man met verward gedrag. Wat zegt dat u?

Paans, die zelf tientallen jaren werkzaam is in ggz-instellingen en de verdachte kent: „Bij veel mensen met psychische problemen kun je hun gedrag niet van tevoren inschatten. Waarom mensen vreemde dingen doen, weet je vaak niet precies. Wanneer is iemand een gevaar voor zijn omgeving? Het is lastig om daar goed zicht op te krijgen. Hulpverleners weten misschien wel dat er een lont in het kruitvat zit, maar niet wanneer dat ontploft. Al denk ik dat in grotere steden daar meer expertise over bestaat dan in plaatsen als Ede. ”

Eerder betoogde u min of meer dat mensen met psychische problemen nogal eens tussen wal en schip raken door grootschalige bezuinigingen in de ggz. Hoe zit dat?

„Het systeem hapert. Nederland is niet goed voorbereid op hulp aan mensen die het in de maatschappij niet redden.  Ze zijn in de war, worstelen met verslaving en vervuilen zich sterk. De ggz kampt met te weinig opvangplekken en te weinig personeel. De overheid bezuinigde fors op de ggz. De samenwerking tussen diverse hulpverleningsinstanties kan beter. Het mag niet zo zijn dat twaalf verschillende hulpverleners bezig zijn met één cliënt, iedereen zijn ding doet en kennis niet goed wordt gedeeld. Lastig zijn ook kwesties rond privacy en de vraag of iemand geholpen wil worden. Intussen kun je de schuld van bijvoorbeeld de gijzeling in Ede niet bij de ggz leggen. Medewerkers in die branche werken zich het snot voor de ogen.”

Meer dan voorheen wonen mensen met psychische problemen in gewone wijken, waar ze voorheen werden opgevangen in instellingen, signaleert de Edese straatpastor. „Als deze mensen uit de band springen, hebben buurtbewoners daar direct last van. Voorheen zorgden cliënten op het terrein van een zorginstelling voor overlast, maar merkte niemand buiten zo’n instelling dat.”

Laten we bedenken dat ggz-hulpverleners veel nuttig werk doen

In reactie op de gijzeling in Ede zeggen mensen: Ook als je psychisch ziek bent, blijf je verantwoordelijk voor je daden. Hoe ziet u dat?

„In Bijbels perspectief ben je verantwoordelijk voor je daden. Maar in hoeverre kun je iemand die in de war is diens wangedrag aanrekenen? Gelukkig oordeelt een rechter of iemand wel of niet toerekeningsvatbaar is. Natuurlijk hebben de gegijzelden zaterdag in Ede traumatische momenten doorgemaakt. Ze kunnen voor het leven getekend zijn. Maar ook voor de dader is een heftige actie zoals de gijzeling in Ede iets verschrikkelijks. Als een persoon met onbegrepen gedrag gaat beseffen wat hij of zij heeft aangericht, zal die zich wezenloos schrikken. Ik geloof niet dat zo iemand zal zeggen: Ik heb genoten van mijn actie.”

Zouden ggz-instellingen cliënten meer binnen moeten houden, om zo ingrijpende uitwassen als in Ede te voorkomen?

„Het werkt niet om mensen die anders zijn dan wij maar vast te zetten. We willen geen Rusland of China worden. Wijlen criminologe Josine Junger-Tas zei ooit gekscherend iets als: „Ik heb de oplossing voor drugsproblematiek. We zetten alle verslaafden op een boot en sturen die de Noordzee op.” Dat kan uiteraard niet. Laten we bedenken dat ggz-hulpverleners veel nuttig werk doen. Zo boeken tbs-instellingen, waar veroordeelden worden behandeld, goede resultaten.”

In hoeverre kunnen burgers mensen met verward gedrag helpen?

„Daar heb ik geen pasklaar antwoord op. Als christenen dienen we in ieder geval ons grote Voorbeeld Christus te volgen. Hij onderhield contacten met zijn vrienden, juist ook mensen die lastig waren. In hun eigen omgeving zouden mensen moeten voorkomen dat anderen in een sociaal isolement belanden. Zeg op zijn minst „hallo” tegen elkaar. Informeer hoe het met iemand gaat. Vraag bijvoorbeeld: „Mag ik met je mee naar de dokter? Kan ik helpen om je huis op te ruimen?” Kerkvaders houden ons voor om medemensen niet af te schrijven. Wijlen de Duitse theologe Dorothee Sölle kon daar rake dingen over zeggen. Ze benadrukte dat we mensen nooit als wegwerpartikel mogen zien en zei: „Ik wil geloven in het recht van de zwakste.””