Hij zou psychotische buien hebben, halfnaakt op een stapel bladeren in zijn tuin liggen en schreeuwen. In dronken toestand martelde hij dieren. Hij zat kennelijk vol wrok jegens de buurvrouw die over hem klaagde bij de politie en jegens het Erasmus MC dat hem niet zomaar een artsendiploma wilde verstrekken. Het heeft er alle schijn van dat de 32-jarige Fouad L., de man die donderdag in Rotterdam drie mensen vermoordde en onder meer het Erasmus MC in rouw dompelde, een tikkende tijdbom was.

De Erasmusmoordzaak heeft overeenkomsten met de zaak van de recent tot levenslang veroordeelde John S… Die man voelde zich eveneens miskend, zat ook vol wraak en schoot vorig jaar mei in Vlissingen en op een zorgboerderij in Alblasserdam in totaal drie mensen dood.

Te makkelijk

Het is te makkelijk om Fouad L. eenvoudigweg te bestempelen als een typisch voorbeeld van een verward persoon. Dat vindt dr. Bauke Koekkoek, lector onbegrepen gedrag, zorg en samenleving aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN). „Op grond van wat we nu weten, zie ik Fouad L. eerder als een atypische verdachte. Het lijkt nu alsof hij bijna het diploma voor basisarts in bezit had. Daaruit kun je opmaken dat deze man jarenlang een zware opleiding heeft gevolgd en bijvoorbeeld tijdens coschappen door allerlei collega’s als voldoende functionerend is beoordeeld. Fouad L. is dus zeker niet alleen maar iemand die schreeuwend in zijn tuin op een stapel bladeren lag, dieren mishandelde en wezenloos over straat liep. Iemand die in staat is jarenlang een artsenopleiding te volgen, kan mogelijk lang onder de radar blijven. Omdat er ook zaken goed gaan”, zegt Koekkoek, ook verbonden aan de Politieacademie. Hij heeft ervaring in de ggz-crisisdienst en is auteur van diverse boeken over verward gedrag, waaronder het in 2022 gepubliceerde ”Omgaan met onbegrepen gedrag”, een handboek voor het basispolitieonderwijs.

Wrok

Zeker lijkt dat de vermeende moordenaar vol wrok zat jegens het Erasmus MC. Die gelastte een onderzoek naar de aankomend arts, nadat het openbaar ministerie het Rotterdamse ziekenhuis had gewaarschuwd voor Fouad L., die onder meer is veroordeeld voor dierenmishandeling en psychotische buien zou hebben.

Koekkoek maakt zich zorgen over de ontwikkeling dat „veel mensen moeilijker met tegenslag kunnen omgaan dan voorheen”. „In onze cultuur is succes de norm voor een goed leven. Maar niet iedereen haalt successen. Het kan voor mensen dus heel pijnlijk zijn als ze falen en geen geweldige succesverhalen kunnen vertellen. Zij kunnen zich ernstig gekwetst voelen en vervolgens agressief gedrag vertonen. Dat zien we met enige regelmaat in Nederland, maar meer nog in een land als de VS.”

Dat het openbaar ministerie het Erasmus MC waarschuwde voor Fouad L., kan Koekkoek „wel waarderen. Justitie meldde min of meer: „Het lijkt ons geen goed idee om deze vreemde man te laten functioneren als dokter die over leven en dood kan beslissen.” Dat vind ik een terechte, proactieve actie.” Ook het feit dat het Rotterdamse ziekenhuis vervolgens een psychologisch onderzoek naar de man gelastte, acht de lector een „goede” stap. „Het is goed dat het Erasmus MC de zorgen van het OM serieus heeft genomen.”

Metro

Moeten omwonenden danwel de politie of een woningbouwcorporatie sneller aan de bel trekken als ze bij iemand verward gedrag signaleren en onheil vermoeden? Ook op die vraag is niet zomaar een eenduidig antwoord te geven, vindt Koekkoek. „In sommige gevallen wordt bijvoorbeeld heel snel aan de bel getrokken bij Veilig Thuis, het meldpunt voor onder meer kindermishandeling. Zo meldde de politie onlangs aan die instantie dat ook kinderen op de A12 in Den Haag demonstreerden tegen de fossiele industrie. Dat lijkt mij wat zwaar geschut. In andere gevallen laten autoriteiten juist steken vallen. Zo bleek dat de man die in 2017 in de Amsterdamse metro Joost Wolters doodstak, zich had weten te onttrekken aan een eerder opgelegde jeugd-tbs. Daar werd dus een zware strafrechtelijke maatregel niet uitgevoerd.”

Els Borst

Al jaren worstelen de autoriteiten in Nederland met personen met verward gedrag. De politie kreeg in 2022 een recordaantal van 138.000 meldingen van overlast door verwarde mensen. In 2014 stond de teller nog op 60.000.

De psychisch zieke Amersfoorter Bart van U., afkomstig uit een reformatorisch gezin, vermoordde in 2014 voormalig zorgminister Els Borst (D66) en in 2015 zijn eigen zus. Mede naar aanleiding van dat drama moest het zogeheten Aanjaagteam Verwarde Personen adviezen verschaffen voor het beter in de peiling houden van verwarden. Zie om naar elkaar, en voorkom zó dat verwarde personen uit de bocht vliegen. Niet alleen artsen, ook familie en bekenden hebben daarin een verantwoordelijkheid, betoogde teamvoorzitter Liesbeth Spies in 2016.

Prijs

Dat de kennelijk psychisch zieke Fouad L. donderdag in Rotterdam zijn woede zo meedogenloos botvierde op zijn slachtoffers, valt vermoedelijk niet los te zien van de grootschalige bezuinigingen in de geestelijke gezondheidszorg. Dat is de analyse van Max Paans, christelijk straatpastor in Ede. Hij werkt al decennialang in ggz-instellingen. „We zaaien wat we oogstten. Nu betalen we de prijs voor de in het verleden ingevoerde marktwerking in de zorg. Door de marktwerking werd de zorg voor mensen met ernstige psychiatrische problemen steeds beperkt. Velen uit die doelgroep moesten het doen met ambulante behandeling en belandden op straat. In feite betekent het dat we als samenleving niet barmhartig omgaan met de verwarde medemens. Ze krijgen onvoldoende aandacht. Als gezondheidsinstellingen gaan functioneren als bedrijven, zijn ze te veel gericht op geld verdienen.”

Lees ook

Pieter en zijn vrouw zaten vast in Erasmus MC: Iedereen wilde overleven

Intussen wil Paans de wandaden van verdachte Fouad L. allerminst goedpraten. „Verschrikkelijk wat die man heeft gedaan. Je zult maar de vrouw zijn van bijvoorbeeld de in het ziekenhuis vermoorde docent.”

De straatpastor ziet dat de politie al jaren „de handen vol heeft” aan duizenden verwarde Nederlanders. „Die mensen zullen gelukkig niet allemaal naar een wapen grijpen. Maar ik vind het wel zorgelijk om in regionale media heel regelmatig berichten te lezen over iemand die zijn eigen huis in de fik steekt of dreigt van een dak te springen.”

Razernij

Hoe te voorkomen dat psychisch zieke mensen vol opgekropte razernij naar een wapen of mes grijpen? „Je kunt dat niet helemaal voorkomen”, reageert Paans, die komende week voor vrijwilligers van instellingen voor daklozenopvang een lezing houdt over zwervers met psychiatrische problematiek. „Van belang is dat we omzien naar onze naaste, met hem of haar een relatie op bouwen. Bedenk dat Jezus thuiskwam bij tollenaar Zacheüs. Christenen hebben vaak de mond vol over naastenliefde, maar de praktijk is nogal eens anders. We zijn goed voor de naasten die we graag mogen, maar als een dakloze in onze achtertuin belandt, wordt het een lastig verhaal.”

Dat alles laat onverlet dat Paans zich „natuurlijk goed kan voorstellen” dat bijvoorbeeld buren van verwarde personen huiverig zijn om zich met die mensen in te laten. Overheidsinstanties zouden wat hem betreft vaker moeten doorpakken in risicovolle situaties, bijvoorbeeld wanneer verwarden dreigen agressief te worden. „Maar vaak geldt helaas toch het aloude gezegde „als het kalf verdronken is, dempt men de put.””

Verslaving

Intussen is het niet allemaal kommer en kwel wat betreft de zorg voor een behandeling van psychisch zieken, tekent Paans aan. „Ik vind bijvoorbeeld dat we in Nederland een geweldig tbs-systeem hebben. Ik heb zelf meermalen mee mogen maken dat mensen die waren opgegeven door hulpinstanties, toch weer op het goede spoor terechtkwamen. We hebben de schouders eronder gezet. Ook dan is die relatie met de ander van groot belang. Die mensen wisten bijvoorbeeld te breken met hun verslaving, kwamen van hun schulden af en kregen een baan, al werden het misschien geen modelburgers. Als mensen weer op de weg belanden, zeg ik: God geeft nooit op.”