Prof. Van Kooten, die zijn ontdekking zondag toelichtte inDe Ongelooflijke Podcast van de Evangelische Omroep, is nieuwtestamentisch hoogleraar aan de universiteit van Cambridge (Engeland) en pleit ervoor om de evangeliën serieus te nemen als historische, Grieks-Romeinse literatuur.

De bewuste zin waarmee prof. Van Kooten de bestaande wetenschappelijke overeenstemming over een late datering van het Johannesevangelie tegenspreekt, staat in Johannes 5: „Er is te Jeruzalem aan de Schaapspoort een badwater, hetwelk in het Hebreeuws toegenaamd wordt Bethesda.”

De uitdrukking „er is”, waarna er een geografische aanduiding volgt, kwam prof. Van Kooten tegen in 35 andere Griekse bronnen. In die teksten blijkt dat de genoemde locatie er ten tijde van de auteur nog was. Het badhuis Bethesda is bij de val van Jeruzalem in het jaar 70 verwoest. Dat betekent dat Johannes zijn Evangelie daarvóór schreef, wellicht dus in de jaren zestig. Daarmee is Johannes mogelijk het vroegste evangelie.

Een veelgehoord argument voor een late datering van Johannes is dat het evangelie complex is en Jezus meer dan andere evangelisten als God presenteert. Volgens prof. Van Kooten laat zijn ontdekking, die hij binnenkort publiceert in een wetenschappelijk tijdschrift, zien dat Jezus al van meet af aan God werd genoemd. Bovendien wordt Jezus ook in de andere evangeliën als God beschreven, stelt hij. Samen schrijven ze „een verhaal dat staat” en „historisch relevant” is. Dat het meest ontwikkelde evangelie het laatst geschreven moet zijn, noemt hij „een negentiende-eeuws evolutiemodel”.

Joodse kleur

Een „gamechanger” noemt prof. Van Kooten zijn ontdekking, maar zo spectaculair zou prof. dr. P.H.R. (Rob) van Houwelingen het niet verwoorden, zegt hij in een reactie tegen het Reformatorisch Dagblad. „Dat Johannes het oudste evangelie zou zijn, is op zich geen nieuwe gedachte.” De emeritus hoogleraar aan de Theologische Universiteit Utrecht –hij schreef een commentaar op Johannes– noemt een boek uit 1985 van John Robinson die datzelfde beweerde. Echter, „omgekeerd beschouwt de kerkelijke traditie, weerspiegeld in de canonieke volgorde, Johannes als het laatste van de vier evangeliën.”

Prof. Van Kootens argument over de „er is”-formule in Griekse teksten vindt prof. Van Houwelingen iets „om rekening mee te houden”. Wel wijst hij erop dat Johannes niet alleen een Griekse tekst is, maar ook „een Joodse kleur heeft”. In elk geval is Johannes 5 door „een ooggetuige met een levendige herinnering” geschreven, aldus de hoogleraar.